Muzeum Narodowe w Kielcach-Dawny Pałac Biskupów Krakowskich

Opis

W roku 2008 minęło sto lat istnienia Muzeum Narodowego w Kielcach, co daje asumpt do przypomnienia jego historii i osób najbardziej z nim związanych.

Muzeum zostało powołane do życia przez Kielecki oddział Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego w 1908 r., a pierwszym dyrektorem został Szymon Tadeusz Włoszek, pedagog, w młodości uczestnik powstania styczniowego, człowiek doświadczony przez życie, a przez to surowy dla siebie i otoczenia, sumienny i rzetelny.

W księdze inwentarzowej jako pierwszy eksponat figuruje okaz skamieniałego drzewa z Miedzianej Góry ze zbiorów Feliksa Rybarskiego, byłego nauczyciela szkól kieleckich; jako drugi wpisany został białogoński odlew popiersia Stanisława Staszica z oryginału Tatarkiewicza. W 1910 r. Muzeum posiadało już 1986 skatalogowanych obiektów. Kustosz mimo zakazu władz carskich gromadził po cichu również pamiątki historyczne, szczególnie dotyczące 1863 r. Obiekty gromadzono w różny sposób; również per fas et nefas. Oto przykład: Zdzisław Lenartowicz, artysta malarz malujący kościół w Wzdole zobaczył na chórze stary bęben 4 pułku piechoty liniowej z 1830 r. Znając niechęć proboszcza do wyzbywania się przedmiotów postanowił (jak opowiada autor tej anegdoty) bęben "zwędzić" dla Muzeum. Rozebrał go, spuścił po sznurze z wieży, (bowiem za duży był, aby w całości go wynieść) i przywiózł do Kielc. Ksiądz jednak "nie odpuścił” i siłą mienie swoje odebrał grożąc policją. Miało to miejsce 11 czerwca 1912 r. W1922r czyniono starania, aby zbiory ulokować w dawnym pałacu biskupim, lecz spełzły one na niczym.

W dwutygodniku "Ziemia" z 1930 r. czytamy o muzeum PTK w Kielcach: ”Należy do najzasobniejszych zbiorów krajoznawczych. Zbiory muzealne mieszczą się w parterowym lokalu przy ulicy Leonarda, wynajmowanym za 1600 zł rocznie. Lokal ten składa się z trzech pokojów wystawowych, z mieszkania kustosza (pokój i kuchnia) oraz z pokoju z biblioteką i ze zmagazynowanymi pakami ze zbiorami geologicznymi. Dwa pokoje muzealne są małe 2,5 x 4 m, trzeci duży 4 x 6 m. Zbiory przyrodnicze i archeologiczne nie są dotąd należycie objaśnione; żywego komentarza udziela zwiedzającym nieoceniony kustosz prof. Tadeusz Włoszek."

Po śmierci Szymona Włoszka w 1933 r. kierownictwo Muzeum obejmuje Sylwester Kowalczewski, nauczyciel szkół powszechnych w Bodzentynie, Oblęgorku i Kielcach, znawca regionu. Istotną, podjętą przez niego akcją było zorganizowanie w 1936 r. w Warszawie wystawy Świętokrzyskiej, na której zaprezentowano dorobek regionu i miasta. Od tegoż roku muzeum przybrało miano Świętokrzyskiego. W 1938 r. w płd.-zach. części parteru kieleckiego pałacu (siedzibie Urzędu Wojewódzkiego w latach 1919 -1939 i 1945-1971) powstało Sanktuarium Marszałka Józefa Piłsudskiego i Muzeum Legionów. Frekwencja w pierwszym trzydziestoleciu działania Muzeum wyniosła 58100 osób. Wojna przerwała jego działalność. Wiele obiektów zdołano ukryć dzięki staraniom późniejszego dyrektora Edmunda Massalskiego; wiele jednak uległo zniszczeniu lub po prostu zostało ukradzionych przez okupanta.

Muzeum Świętokrzyskie zostało wskrzeszone po II wojnie światowej w nowej formie prawnej przez powołane w 1945 Towarzystwo Muzeum Świętokrzyskiego, a otwarte oficjalnie przez Ministra Kultury Dybowskiego latem 1947 r. (jednak jego sytuacja prawna została uregulowana dopiero w 1949 r., kiedy zostało upaństwowione). Pierwszym dyrektorem po wojnie został Juliusz Nowak Dłużewski.

W 1946 otwarto już pierwszą ekspozycję. Dyrektorem Muzeum w latach 1946-61 był Edmund Massalski - przyrodnik i regionalista. Będąc w latach trzydziestych prezesem PTK, któremu podlegało Muzeum, otoczył je szczególną troską, przyczynił się do ocalenia cennych zbiorów w czasie wojny. Należał do komitetu organizacyjnego Muzeum. Przeobraził je z lamusa staroci w placówkę o specjalistycznych wystawach, prowadzącą badania naukowe; inspirował powstawanie nowych muzeów na Kielecczyźnie. W 1952 r. w elaboracie do władz miasta pisze: "Ekspozycja mimo kłopotów lokalowych powstała w czterech salkach, co ogranicza ilość eksponatów. Wystawa obecna inicjuje akcje wystawową Muzeum. Pójdą za nią inne" (prorocze to słowa).

Na uroczystość oficjalnego otwarcia Muzeum gotowe były trzy sale wnętrz dworskich oraz trzy małe pokoiki sztuki religijnej Wierząc w znajomość łaciny ówczesnych prominentów pisze Edmund Massalski: "WÓWCZAS TYLKO TYLE UBIKACJI BYŁO PRZYDATNYCH DO EKSPOZYCJI”. W 1952 r. "ma dyrektor 4 pracowników w zakresie naukowym. Potrzeba dwóch instruktorów oświatowych, a uposażenie ich powinno wynosić nie mniej niż 600 zł – (pisze do władz dyr. Massalski). Muzeum jest pozbawione kredytów na jakiekolwiek wydawnictwa naukowe, nie posiadamy personelu technicznego; domy zajmowane przez muzeum nie posiadają dozorców”.

Pierwszą wzorowo urządzoną wystawą Muzeum Świętokrzyskiego w okresie powojennym była otwarta w listopadzie 1958 r. wystawa archeologiczna autorstwa Zygmunta Włodzimierza Pyzika i Janusza Kuczyńskiego, której towarzyszył przewodnik "Pradzieje ziem województwa kieleckiego". Muzeum organizowało również placówki regionalne, m.in. w 1958 r. otwarto Muzeum Sienkiewicza w Oblęgorku, następnie w Szydłowie i w Czarnolesie.

Frekwencja rosła:
1946 - 2,5 tys.
1953 - 29,5 tys.
1958 - 38 tys.
1961 - 48,5 tys.

W 1961 r. dyr. Massalski przechodzi na emeryturę, a jego miejsce zajmuje Alojzy Oborny historyk sztuki, dotychczasowy dyrektor muzeum w Raciborzu. Fatalny stan budynków sprawia, że pierwszymi czynnościami są kroki w celu podjęcia remontu, który trwa do 1967 r. Nie przeszkadza to w działalności muzeum.

W 1965 dzięki inwencji i zapałowi Aleksandry Dobrowolskiej, autorce uprzednio wymienionych muzeów biograficznych, otwarto Muzeum Stefana Żeromskiego. Trwa dobra passa Muzeum Sienkiewicza w Oblęgorku, które w 1967 r. zostało odwiedzone przez ponad 80 tys. osób. Zaczął się ukazywać Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego. W związku z planami otwarcia Galerii Malarstwa Polskiego dokonywane są zakupy: do kolekcji trafiają obrazy takich artystów jak Lampi, Siemiradzki, Kostrzewski, Grottger, Brandt, Wyspiański, Pankiewicz, Boznańska i wielu innych. (Pieniądze SĄ) Działalność staje się coraz bardziej prężna. Następuje inauguracja Ogólnopolskiego Przeglądu Filmów o Sztuce; w 1968 r. w sześćdziesiątą rocznicę powstania Muzeum udostępniono stałe ekspozycje: historyczną, etnograficzną i galerię malarstwa polskiego. Wciąż trwają starania o pozyskanie na cele muzealne dawnego Pałacu Biskupów Krakowskich.

W roku 1971 Uchwałą Wojewódzkiej Rady Narodowej przekazano Muzeum Świętokrzyskiemu w Kielcach zespól pałacowy wraz z przynależnymi budynkami. Ale ”na życzenie" władz miejskich i wojewódzkich w bardzo krótkim czasie, bo w osiem miesięcy, ma zostać otwarta stała ekspozycja w pałacu. Przestrzeń 1306,5 m zostaje zagospodarowana, a podczas uroczystego otwarcia, z ust Profesora Stanislawa Lorenza pada określenie "kielecki Wawel".

W 1974 r. po raz pierwszy liczba zwiedzających przekroczyła 100 tys.

W 1975 r. Muzeum w uznaniu zasług dla rozwoju kultury i nauki polskiej oraz wielkiego znaczenia tej placówki zarządzeniem Ministra Kultury i Sztuki podniesiono do rangi Muzeum Narodowego. Staje się jednym z siedmiu muzeów Narodowych w Polsce.

Od tego czasu minęło ponad ćwierćwiecze; nie będę wymieniał licznych wystaw, imprez, różnorodnych form działalności, zauważanych w kraju i za granicą i nagradzanych najwyższymi formami uznania. Muzeum stało się z małej prowincjonalnej jednostki dużą, prężną placówką, która mimo wielu trudności w tym i finansowych wychodziła z nich zawsze zwycięsko.
Naszą zasługą jest wydobycie z niepamięci historii dzięki zorganizowaniu wystaw monograficznych dwóch świetnych malarzy polskich Józefa Szermentowskiego i Władysława Aleksandra Maleckiego. Komisarzem i pomysłodawcą tej ostatniej był również A. Oborny. W 1998 r. otwarto w odrestaurowanym płn. skrzydle pałacu galerie malarstwa polskiego i sztuki zdobniczej. Dzięki wysiłkom dyr. A. Obornego pałac został wyremontowany, przeprowadzono olbrzymią ilość prac konserwatorko-budowlanych; ostatnią jego inicjatywą było odtworzenie jedynego w Polsce ogrodu włoskiego. Trzeba jednak powiedzieć, że bez przychylności Wojewodów, Marszałków i Prezydentów miasta realizacja wielu inicjatyw nie byłaby możliwa.

W latach 2003-2008 funkcję dyrektora Muzeum Narodowego w Kielcach pełnił ponownie (był nim już w latach 1987-1990) prof. dr hab. Krzysztof Urbański, wieloletni dyrektor d/s naukowych. Kontynuował on realizację projektów, które powstały w latach wcześniejszych, podejmował również szereg nowych inicjatyw. W ciągu pięciu lat miało miejsce wiele wystaw, m. in. monograficzne: "Fantastyczne Światy Wojciecha Siudmaka”, ”Danuta Leszczyńska Kluza”, ”Leszek Mądzik”, "Leon Wyczółkowski, w 150 rocznicę urodzin artysty”, "Karol Hiller – nowe widzenie malarstwa, heliografia, rysunek, grafika". Z innych ekspozycji należy wymienić "Sztukę Kielecczyzny po 1945 r.”, "Motywy mitologiczne w sztukach plastycznych" oraz największą, przygotowaną wraz z Zamkiem Królewskim w Warszawie, udostępnioną w Kielcach od września 2007 do lutego 2008 r. "Pasję zbierania”. Był to pokaz liczącej ponad tysiąc obiektów jednej z największych prywatnych kolekcji w Polsce, łódzkiego kolekcjonera Ryszarda Z. Janiaka (broń europejska i wschodnia, rzemiosło artystyczne, malarstwo). Wiele działo się również na polu robót konserwatorsko – budowlanych. Najważniejsze to: odtworzenie schodów elewacji zachodniej z loggii do ogrodu, renowacja pierwszej kaplicy pałacowej, wymiana stolarki okiennej na parterze pałacu, odtworzenie murów obwodowych od strony północnej z rekonstrukcją siedemnastowiecznego puntone, rozpoczęto prace konserwatorskie przy stropie ramowym w Pierwszym Pokoju Senatorskim.

Od stycznia 2009 r. dyrektorem Muzeum Narodowego w Kielcach jest dr Robert Kotowski.