Historia Zakopanego

Opis

Zakopane jest miastem znajdującym się w południowej Polsce, w województwie małopolskim, będące siedziba powiatu tatrzańskiego.

Zakopane jest jedną z największych miejscowość w bezpośrednim otoczeniu Tatr. Jako duży ośrodek sportów zimowych, potocznie nazywany jest zimową stolicą Polski. W jego granicach administracyjnych znajduje się znaczna część Tatrzańskiego Parku Narodowego (od Doliny Suchej Wody do Doliny Małej Łąki).

Położone jest ono na Pogórzu Spisko-Gubałowskim, w Rowie Podtatrzańskim oraz w Tatrach, nad kilkoma potokami, których wody ostatecznie wpadają do rzeki Zakopianka (dopływu Białego Dunajca). Na północy rozciąga się pasmo Gubałówki, a na południu nad miastem góruje Giewont. Na szczycie tym usytuowany jest Krzyż wzniesiony przez górali.

Zakopane dodatkowo jest najwyżej położonym miastem Polski. W granicach administracyjnych miasta znajduje się część Tatr (z najwyższym punktem jakim jest wierzchołek Świnicy ? 2301 m n.p.m.). To atrakcyjne pod względem turystycznym miasto leży na wysokości 750?1126 m n.p.m. (Gubałówka), a część właściwa ? zabudowana, do około 900 m n.p.m. Centralny punkt Zakopanego, czyli skrzyżowanie ul. Krupówki oraz Kościuszki znajduje się na wysokości 838 m n.p.m.

Zakopane powstało jako osada na miejscu sezonowych osad pasterskich. Pierwszy (zaginiony) przywilej osadniczy wydał podobno Stefan Batory w 1578 r. W 1676 r. wieś liczyła 43 mieszkańców (wraz z Olczą i Poroninem). Pierwotnie osada należała najpierw do króla, później do cesarsko-królewskiego skarbu austriackiego. W 1770 r. Austria, pod pozorem utworzenia kordonu sanitarnego, przesunęła granice i zagarnęła starostwo nowotarskie z Zakopanem (oraz ziemię sądecką i czorsztyńską).

W 1824 r. Zakopane wraz z częścią Tatr zostało sprzedane węgierskiej rodzinie Homolacsów. W XVIII wieku w Kuźnicach zbudowano hutę żelaza (w XIX wieku był to największy zakład metalurgiczny w Galicji). Rozkwit Zakopanego rozpoczął się w drugiej połowie XIX w., kiedy to właściwości klimatyczne Zakopanego zaczął popularyzować Tytus Chałubiński. W 1876 r. Towarzystwo Tatrzańskie otworzyło w Zakopanem szkołę snycerską. W 1886 r. zostało oficjalnie uznane za uzdrowisko. W 1889 r. Zakopane liczyło już 3000 mieszkańców. W okresie tym dobra zakopiańskie pozostawały w rękach Eichborna i Pelza, Niemców, którzy prowadzili rabunkową gospodarkę leśną. W 1888 r. Pelz zbankrutował i jego majątki ziemskie zostały wystawione na licytację. Do licytacji stanął Niemiec, książę Christian Hohenlohe, który zapowiedział zamknięcie stacji klimatycznej i ograniczenie dostępu do Zakopanego dla przyjezdnych. Drugim uczestnikiem przetargu był Żyd Jakub Goldfinger, właściciel miejscowej fabryki papieru, który zamierzał w dalszym ciągu rabunkowo eksploatować tatrzańskie lasy. Pierwszą licytację w lutym wygrał Goldfinger, ale została ona unieważniona. Drugą licytację dóbr zakopiańskich wyznaczono na dzień 9 maja 1889. W tymże też roku kupił je na licytacji za 460 002 złote i 3 centy (wraz z dużą częścią Tatr) hrabia Władysław Zamoyski ? ?mąż opatrznościowy" Tatr polskich, który stworzył podwaliny obecnego parku narodowego. Nabyte obszary Zamoyski nieoficjalnie nazwał ?Państwo Zakopane". Nowy właściciel ? pomimo znacznych trudności ? znacznie zmodernizował Zakopane, budując wodociągi, pocztę, szkoły, muzea i inne budynki użyteczności publicznej. Zakładał też telefony i zalesiał stoki górskie. Z jego inicjatywy w latach 1899?1901 wybudowano linię kolejową Chabówka ? Zakopane. W Kuźnicach działał prowadzony przez matkę i siostrę Zamoyskiego zakład dla dziewcząt, w którym wykształcenie zdobyło ok. 6 tys. młodych kobiet.

Pod koniec XIX wieku Zakopane stało się ośrodkiem kulturalnym, odwiedzanym (lub zamieszkanym) przez takie sławne postacie polskiej kultury jak: Henryk Sienkiewicz, Władysław Orkan, Stanisław Witkiewicz, Stefan Żeromski, Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Jan Kasprowicz, Mieczysław Karłowicz, Karol Szymanowski, Stanisław Ignacy Witkiewicz i inni. Stanisław Witkiewicz (ojciec) jest autorem tzw. stylu zakopiańskiego (zwanego też od jego nazwiska witkiewiczowskim) w budownictwie. Z pobytem letników, a później także osiedlającej się w Zakopanem inteligencji nastąpił rozwój turystyki i taternictwa. W 1873 r. zawiązało się Towarzystwo Tatrzańskie, którego celem było propagowanie wiedzy o Tatrach, badanie ich, ułatwienie turystyki, ochrona przyrody i popieranie miejscowego rozwoju. Wśród inicjatorów powstania Towarzystwa był Tytus Chałubiński, ks. Józef Stolarczyk, Walery Eljasz-Radzikowski i inni. Działalności tego Towarzystwa Zakopane zawdzięcza pierwsze oświetlenie, organizację poczty i telegrafu, budowę Dworca Tatrzańskiego. Rozwój taternictwa i powtarzające się wypadki były powodem powołania Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego (1909). Inicjatorem jego powstania był przede wszystkim Mariusz Zaruski. Z pobytem letników związana jest także historia teatru w Zakopanem. Pierwsze przedstawienia wystawiane były przez zespoły amatorskie tworzone przez gości, ale już w 1892 r. Zakopane odwiedza zespół teatralny złożony z zawodowych aktorów. Powołany w 1900 r. Związek Przyjaciół Zakopanego zainicjował powstanie stałego teatru amatorskiego, a od 1904 r. sezonowego zespołu zawodowego. W Zakopanem występowała Helena Modrzejewska, Antonina Hoffman, Irena i Ludwik Solscy i inni. W latach międzywojennych działał w Zakopanem Teatr Formistyczny.

Legenda o spiących rycerzach:

Ważnym atutem turystycznym Zakopanego i znajdującego się tam pośród wszystkich szczytów Giewontu, jest opowiadanie o spiących rycerzach.

Dawno temu, w czasach gdy Najjaśniejsza Rzeczpospolita rozciągała się od morza do morza, żył pewien młody juhas, który wypasał owce na kwiecistych łąkach pod Giewontem. Wielokrotnie przemierzał on ze swym stadem polany, leśne trakty i strome urwiska gór, od Kalatówek aż po Strążyską. W wolnych chwilach wspinał się na strzeliste turnie, aby stamtąd obserwować zamgloną ziemię swoich ojców.

Pewnego dnia zapuścił się w skalny teren tak daleko, jak nigdy do tej pory. Gdy był już na znacznej wysokości, w pobliżu północnych urwisk Giewontu, dostrzegł w skale szczelinę, która bardzo go zaintrygowała. Skuszony ciekawością postanowił wejść do środka. Jego oczom ukazała się rozległa jaskinia, która bajecznymi widokami zapraszała go do dalszej podróży.

Przez dłuższy czas błądził on po podziemnym labiryncie, gdy nagle z daleka usłyszał leniwe rżenie koni. Zdziwił się niezmiernie, lecz postanowił poskromić swój strach i poszukać rozwiązania tej zagadki. Gdy zbliżał się do miejsca, z którego dochodził dźwięk, naturalna w jaskiniach wilgoć stopniowo zmieniała się w ciepło, którego źródła młody juhas również nie potrafił sobie wytłumaczyć.

Wreszcie dostrzegł wielką salę, a w niej płonące ognisko, przy którym z głowami wspartymi o miecze spali zakuci w ciężkie zbroje rycerze. W pobliżu spokojnie odpoczywały konie, czekające na sygnał od swoich właścicieli. Chłopiec przeląkł się bardzo i rzucił się do ucieczki. Był jednak tak przejęty, że potknął się o wielki kamień, czyniąc przy tym ogromny hałas. Zbudziło to ze snu jednego z rycerzy, który donośnym głosem zapytał młodzieńca:

- Czy już czas?

- Kim jesteście? ? zapytał przerażony juhas.

- My, Rycerze Korony, śpimy tu od wieków ? brzmiała odpowiedź. ? Gdy Ojczyzna nasza znajdzie się w niebezpieczeństwie, mamy powstać, chwycić za miecze, dosiąść koni, by bronić Tatr i całej polskiej ziemi przed nieprzyjaciółmi. Czy już czas?

- Nie, Panie. Jeszcze nie czas.

- Zatem pozwól mnie i moim towarzyszom spać dalej.

Tak też uczynił juhas. Szybko wydostał się z jaskini i rozpowiedział o swojej przygodzie na całym Podhalu. Tak historia ta przetrwała nie tylko w góralskich gawędach, ale i w sercach górali, którzy wierzą, że ziemia ich ojców jest bezpieczna, bo czuwa nad nią oddział nieustraszonych rycerzy koronnych.

Potem pod Tatry przybyło wielu ceprów. Wielu z nich wyposażonych było w zdobycze nowoczesnej techniki, które pozwoliły im przeczesać niemalże każdy centymetr tatrzańskiej ziemi. Owej jaskini jednak nikt nigdy nie odnalazł...

Wszyscy przybywający do Zakopanego, nie muszą wspinać się na szczyty, czy jeździć na nartach po stokach, ale również mogą jako poszukiwacze, detektywi szukać tajemniczego wejścia do jaskini ze spiącymi ciężko zbrojnymi rycerzami.

Podstawowe informacje

Lokalizacja

Zakopane,

Kiedy

24 kwiecień, 2024

O której

Wstęp

Płatny