ROTUNDA ZAMOJSKA: historia, ciekawostki...

Opis

Budynek rotundy. Zamojska Rotunda jest dziewiętnastowieczną budowlą, która powstała w latach od 1825 do 1831 roku, jako działobitnia, po włączenia Zamościa w granice Królestwa Kongresowego, czyli pod panowanie Rosji. Rotunda wchodziła w skład systemu Twierdzy Zamość. Podczas wojny spełniała ona rolę więzienia śledczego. Zamojskiej placówki gestapo, założonego w dniu 19 czerwca 1949 roku. A zlikwidowanego 22 lipca 1944. Co było czynnikiem, który spowodował, że Niemcy zorganizowali właśnie tu swoje placówki, typu: więzienie śledcze, obóz przejściowy, czy miejsce do przeprowadzania egzekucji? Otóż opisywana rotunda, była odsunięta od miasta, otoczona była potężnymi murami, położona była również blisko dworca kolejowego.

Opisując ROTUNDE ZAMOISKĄ wspomnieć należy, że ukrywane oraz wyciszane różnego rodzaju kwestie, przez dłuższy czas, przynoszą negatywne tego skutki. Ale ktoś zapyta, o jakie kwestie chodzi? Odpowiedzieć należy Eksterminacje ludności polskiej, polskich rodzin oraz dzieci". Z tego powodu, ważne jest aby, każdy poznał te wszystkie miejsca cierpienia polskiego, jakie umiejscowione, zlokalizowane są w tym miejscu.

Już od października 1939 Niemcy rozstrzeliwali tu pojedyncze osoby. W 1940 - 42 Rotunda stała się miejscem tzw. przejściowego obozu dla aresztowanych, zorganizowanego przez niemiecką Policję Bezpieczeństwa (Sicherheitspolizei) przede wszystkim dla osób objętych akcją oznaczoną kryptonimem A-B, czyli wyniszczenia inteligencji polskiej i ludzi zdolnych do kierowania ruchem oporu. W okresie akcji wysiedleńczej na Zamojszczyźnie - od listopada 1942 do sierpnia 1943 - "przejściowy obóz" stał się miejscem zagłady, w którym trwały masowe egzekucje przywożonych osób, także dzieci. Od 1943 roku do chwili wyzwolenia w związku z szeroką akcją pacyfikacyjną - wysiedleńczą trwało specjalne nasilenie egzekucji w Rotundzie, połączone ze starannym zacieraniem śladów zbrodni, przez palenie zwłok na dziedzińcu. Wydobywano też i palono zwłoki wcześniej rozstrzelanych i chowanych w rowach wokół Rotundy. Wskutek zacierania śladów oraz braku pisanych dokumentów niemieckich trudno jest bliżej określić liczbę zamęczonych ofiar. Szacuje się, że w charakteryzowanej rotundzie zgineło od sześciu do ośmiu tysięcy ludzi.  

Opis oparty jest na badaniach i wnioskach pracownik Instytutu Pamięci Narodowej.

Niemcy starali się ukryć, jak najdłużej przed opinią publiczną, własne czyny. W czasie trwania okupacji niemieckiej, na terytorium II Rzeczypospolitej, stworzyli oni w Zamościu, w dniu 19 czerwca 1940 przejściowy obóz. Przeznaczony dla ludności aresztowanej w ramach niemieckiej akcji nadzwyczajnej. Której pełna nazwa brzmiała następująco: ? Nadzwyczajnej Akcji Pacyfikacyjnej", a mianowicie grupy inteligencji, czyli ludzi będących związanymi z ruchem oporu. W roku 1942, opisywana Rotunda Zamojska, należała do obiektów stanowiących również miejsce licznych, masowych egzekucji. Które obejmowały w szczególności ludność z Zamojszczyzny. Co szokujące i zaskakujące, również polskie dzieci. Niemcy starali się za wszelką cenę, zatrzeć wszelką pamięć oraz ślady miejsc, gdzie, dopuścili się licznych, uczynionych przez siebie zbrodni. Aby było, to dla nich możliwe, prochy zabitych najpierw osób, a następnie spalonych swych ofiar, zrzucali do fosy-rzeczki biegnącej wokół Rotundy. Szacuje się, że pozbawili oni w tym miejscu życia, blisko 8 tysięcy osób. Za dokonane zbrodnie nikt z nich, czyli oprawców nie został osądzony. Ostatnie egzekucje miały miejsce jeszcze w dniach 20 i 21 lipca 1944 roku. Kiedy to, rozstrzelano 150 ludzi, krótko przed wyzwoleniem obozu.

A teraz w szczegółach, należy powiedzieć jaki obraz miały te wszystkie niemieckie działania. Kolejny etap niemieckiej polityki narodowościowo ? państwowej, przybrał następujący obraz, przebieg w Zamościu. Otóż pierwsze wysiedlenia z Zamojszczyzny rozpoczęły się z 27 na 28 listopada 1942 roku. Gdy dobiegła końca akcja wyniszczenia ludności żydowskiej w ramach Endlösung der Judenfrage, Niemcy rozpoczęli brutalne wysiedlanie Polaków z dystryktu lubelskiego. Akcją zostały objęte powiaty: biłgorajski, hrubieszowski, tomaszowski i zamojski. Przy usuwaniu ludności polskiej wykorzystano wcześniejsze doświadczenia z wysiedlenia ludności z terenów anektowanych przez III Rzeszę. Między innymi przejęto system organizacji wraz z obozami przejściowymi i zasadami konfiskaty mienia. Koordynację objął Departament IV Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy, któremu podlegała Centrala Przesiedleńcza w Poznaniu. Ekspozytura w Łodzi. Placówka w Zamościu. Natomiast punkty zborne dla ludności wysiedlonej zorganizowano w Zamościu, Zwierzyńcu i Budzyniu. O dokonanym wyborze przez Niemców Zamojszczyzny zadecydowało kilka czynników. Przede wszystkim był to region żyznych gleb, leżący na szlaku komunikacyjnym wraz z renesansowymi zabytkami.. Ponadto zamieszkiwany był przez niemieckich kolonizatorów z czasów józefińskich, których postanowiono wykorzystać i zgermanizować. Urzeczywistnienie planów Reichsführera SS Heinricha Himmlera odnalazło także, przychylny odzew ze strony niemieckich wysokich rangą funkcjonariuszy m.in. Odilo Globocnika, pełnomocnika dystryktu lubelskiego, dowódcy SS i policji. W wyniku takiego działania z Zamojszczyzny razem, od listopada 1942 roku, do sierpnia 1943 roku, deportowano ponad 110 tys. osób. Kilkadziesiąt tysięcy osób trafiło do obozów koncentracyjnych między innymi do Oświęcimia i Majdanka. Znaczną część społeczeństwa polskiego wywieziona została na roboty przymusowe do III Rzeszy. Jednak, szczególnie okrutny los spotkał dzieci, określane dziś mianem ?Dzieci Zamojszczyzny". Przyjmuje się, że z 30 tys. dzieci objętych akcją wysiedleńczą około 10 tysięcy straciło życie bądź zaginęło, a ok. 4,5 tysięcy przeznaczonych zostało do germanizacji. Transporty wycieńczonych i głodnych najmłodszych Zamojszczan, zostały pokierowane między innymi do Siedlec. Tam natomiast 3 lutego 1943 roku, mieszkańcy miasta, na znak protestu wobec bestialstwa Niemców, zorganizowali demonstracyjny pogrzeb dzieciom zmarłym podczas podróży.

Z woli mieszkańców ziemi zamojskiej miejsce to zostało upamiętnione, jako Pomnik Męczeństwa Zamojszczyzny.

 Każdy, kto zdecyduje się pojechać i zwiedzić Zamość , Roztocze wart zwiedzić Rotundę Zamojską  dla uczczenia śmierci męczeńskiej Polaków. W opisywanej rotundzie, a w szczególności w 19 celach tam się znajdujących, umieszczono tablice informacyjne oraz epitafia. Niestety większość ofiar nie posiada własnych grobów. Z tego względu wzniesiono im mogiły symboliczne, pomniki pamięci. ( cele II ? XV ).

Jedna z cel, jak można się domyślić, w całości poświęcona jest POLSKIM DZIECIĄ pacyfikowanej, germanizowanej Zamojszczyzny, wywożonym do III Rzeszy, w celu przymusowej adopcji, jak i zamordowanym w obozach. W celi odnajdziemy materiały związane z Zamościem z czasów II wojny światowej, a w tym obwieszczenia, wyroki śmierci, zdjęcia z ekshumacji, rozporządzenia władz niemieckich.

Co można zboczyć w Rotundzie Zamojskiej:

Za bramą od lewej strony rozpoczynamy zwiedzanie cel.

I - Ruiny celi zbombardowanej we wrześniu 1939 roku.

II - Cela gospodarcza

III - Cela Wołyniaków.

IV - Cela Więźniów Politycznych ( dawniej Powstańców Warszawy ).

V - Cela Prawników i Sędziów.

 VI - Cela Sybiraków ( dawniej Nieznanego Więźnia Politycznego ).

VII - Cela Stowarzyszenia Kupców Polskich.

 VIII - Cela Harcerzy.

IX - Cela Więźniów Majdanka.

X - Kaplica - Cela Duchownych Katolickich.

XI - Cela Więźniów Oświęcimia.

XII - Cela Pocztowców.

XIII - Cela Nauczycieli.

XIV - Cela Partyzantów.

XV - Cela Spółdzielców.

XVI i XX. W celach tych znajdują się tablice opisujące historię Zamościa i Zamojszczyzny w latach 1939 - 1944 z bogatym materiałem ilustracyjnym.

Cmentarz wojenny - położony na zboczu szerokiej grobli wzdłuż alei prowadzącej do Rotundy oraz dookoła jej murów, podzielony został na kwatery. Po prawej stronie grobli - kwatery żołnierzy, którzy polegli we wrześniu 1939 i żołnierzy Armii Krajowej, wokół murów usytuowane są groby ludzi, którzy zginęli na Rotundzie i na terenie miasta, po lewej stronie znajdują się mogiły żołnierzy radzieckich i ludności żydowskiej oraz mogiła ofiar ludobójstwa stalinowskiego. Większość mogił to groby zbiorowe, bezimienne, tylko nieliczni mają swoje imienne nagrobki.

Kwatera Żołnierzy Armii Polskiej z września 1939 r. Spoczywają tutaj żołnierzy polscy, którzy zginęli w czasie kampanii wrześniowej 1939 roku.

Kwatera Żołnierzy Armii Krajowej. W kwaterze tej pochowani zostali żołnierze z pierwszego samodzielnego oddziału leśnego por. Piotra Złomańca "Podlaskiego", polegli w bitwie pod Lasowcami w dniu 4.11.1943. Oraz innych żołnierzy AK.

Kwatera Ofiar Ludobójstwa Hitlerowskiego. W kwaterze tej spoczywają w 486 zbiorowych mogiłach pomordowani na Rotundzie i na terenie miasta Zamościa. Większość ofiar pozostała bezimienna. Tylko nieliczne osoby udało się zidentyfikować. Prace ekshumacyjne prowadzone były w latach 1944 - 1948 pod przewodnictwem specjalnie powołanej Komisji Sądowo - Lekarskiej.

Kwatera Żołnierzy Armii Czerwonej.

Kwatera Ofiar Ludności Żydowskiej. W kwaterze tej pochowano szczątki osób ekshumowanych z miejsc kaźni ludności żydowskiej w Szczebrzeszynie, Obroczy, Szewni, Nieliszu, Deszkowicach, Sułowie, Krasnobrodzie i w Zwierzyńcu

Zamość posiada wiele hoteli oraz miejsc zakwaterowania.