Twierdza Grudziądz

Twierdza Grudziądz

Położenie Twierdzy Grudziądz, było następujące. Po I rozbiorze I Rzeczypospolitej, w 1772 roku, charakteryzowany Grudziądz znalazł się w granicach Prus. Wtedy też pojawiła się konieczność, zabezpieczenia dolnej Wisły. Chodziło o ochronę linii komunikacyjnych, znajdujących się pomiędzy Pomorzem Gdańskim, a ziemiami pruskimi na prawym brzegu Wisły.

W szczególności, zwłaszcza że twierdze w Gdańsku i Toruniu nie znajdowały się jeszcze w rękach pruskich. Twierdza została wybudowano na rozległym płaskowyżu 1,5 km na północ od centrum miasta w najwyższym punkcie skarpy wiślanej (68,1 m n.p.m., 60 metrów nad poziomem Wisły). Od północy oraz wschodu otacza ją rzeka Osa, od południa zaś kanał Trynka. Za projektanta twierdzy uważa się Paula von Gontzenbacha, który pracował wcześniej przy budowie twierdzy w Srebrnej Górze na Śląsku. Projekt budowy korygował osobiście król Fryderyk II. Budowę rozpoczęto 6 czerwca 1776 roku. Przy budowie twierdzy pracowało, aż 6918 ludzi. Wśród nich, było 367 murarzy. Budowa miała trwać cztery lata, według planów, lecz w rzeczywistości twierdza nie była gotowa jeszcze w 1782 roku. Przyczyną takiego stanu rzeczy było kilka. W 1780 roku zaczęło brakować cegły, potrzebnej do budowy. Wówczas na potrzeby twierdzy rozebrano dawne zamki krzyżackie w Rogóźnie i Grudziądzu. A fundamenty obu czół Bastionu I wzniesiono z kamienia. Rosnące, bez ustanku zapotrzebowanie na cegły (do budowy twierdzy zużyto ich 11 milionów, wykonano łącznie 608 400 m³ robót murarskich) mogła zaspokoić jedynie własna cegielnia. Przez to rozbudowano wspomnianą wytwórnię cegieł. Jednak wielkość Twierdzy Grudziądz spowodowała rozbudowę samej cegielni. Do jej pełnej obsługi sprowadzono również z Prus, 180 cegielników. Na tym rozbudowa wspomnianej cegielni się jednak nie zakończyła. Otóż w 1821 roku, cegielnia została jeszcze powiększona. W wyniku tego zainstalowano także nowe piece. Jednak już w połowie XIX wieku była ona już nieczynna. Wynikało to najprawdopodobniej z nie doszacowania ogólnego planu budowy, a także warunków naturalnych. Uwidaczniało się to wszystko, w czasie ich pełnej realizacji. Brak finansowego zabezpieczenia, zawsze oraz wszędzie blokował wszelkie postanowienia i projekty. Podobnie i w Grudziądzu. Można to zobrazować na przykładzie, pojawiających się również trudności natury technicznej przy zakładaniu tarasów i pochylni na skarpie wiślanej. Wypływające z góry liczne źródła i strumienie wodne, utrudniały prace. Jednak to nie wszystko, bo niektóre budowle trzeba było fundamentować głębiej niż przewidywano. Pokazało to, że pierwsze założenia dotyczące finansowania realizacji całego projektu, były jedynie miłym życzeniem. Rzeczywistość pokazała co innego. Spoglądając na obliczenia i wpisane cyfry, zgodnie z kosztorysem sporządzonym przez von Gontzenbacha, koszt postawienia obiektu, miał się zamknąć w sumie 1.800.000 talarów. Szybko okazał się zamiarem nierealnym, do realizacji z takim finansowym zabezpieczeniem. Pomimo że zrezygnowano wtedy z, budowy części projektowanych wcześniej chodników przeciw minowych. Budowę twierdzy ukończono w 1789 roku, a ostateczny koszt jej budowy wyniósł 3.671.146 talaró. Po zakończeniu wojen napoleońskich Prusacy nie wykonywali już znaczniejszych robót rozbudowujących opisywaną Twierdze Grudziądz. Z tej też przyczyny, stan obiektów twierdzy ulegał z biegiem czasu degradacji.

Cytadela zaczęła pełnić rolę koszarową i magazynową, a także więzienia dla więźniów politycznych. Była ona także miejscem internowania wojsk polskich po powstaniu listopadowym. Po trzydziestu latach, w dniu 30 kwietnia 1862 roku wybuchł bunt żołnierzy pruskich narodowości polskiej pod dowództwem Gotfryda Klatta. W grudniu 1870 z cytadeli zbiegł Félix Gustave Saussier, przebywający jako jeniec wojenny. Kolejne ważne wydarzenie to, decyzja rządowa z 1872 roku. Na mocy której, twierdzę oficjalnie zlikwidowano. Obiekty fortyfikacyjne służyły w tamtym czasie natomiast, między innymi dla testowania nowych rodzajów armat i amunicji. Funkcja twierdzy była jednak przywracana miastu dwukrotnie: po wybudowaniu mostu na Wiśle w latach 1876– 1888 i 1 września 1944 roku w związku ze zbliżaniem się  Armii Czerwonej. 23 stycznia 1920 twierdza wraz z miastem przeszła w ręce polskie. W pierwszych miesiącach po odzyskaniu niepodległości pojawił się pomysł zrównania Cytadeli z ziemią, przy czym miano zatrudnić bezrobotnych, nie zostało to jednak zrealizowane. W latach 1920–1939 forteca była nadal używana do celów wojskowych, mimo rozwoju techniki militarnej i pojawienia się między innymi samolotów. W murach grudziądzkiej Cytadeli stacjonował 18 Pułk Ułanów Pomorskich oraz 16 Pułk Artylerii Polowej, przemianowany w 1931 na 16 Pomorski Pułk Artylerii Lekkiej. Znajdowały się tam również magazyny wojskowe.

W kolejnych latach między wojennych, teren twierdzy, budynki, ale nie wszystkie, były wykorzystywane na potrzeby Centrum Wyszkolenia Kawalerii. Administracja, konserwacja oraz modernizacja obiektów twierdzy leżała w kompetencjach Szefostwa Fortyfikacji Grudziądz. Ostatnim szefem fortyfikacji był mjr sap. Karol Wiliński. Następnym okresem w historii twierdzy, były lata niewoli Niemieckiej. Miasto, jak łatwo się domyślić, znajdowało się pod władzą niemiecką. Miało to już miejsce w dniu 4 września 1939 roku.

Niemcy wykorzystywali Twierdzę jako poligon doświadczalny, a także jako magazyny. Jednak wraz ze zbliżaniem się frontu wschodniego, Hitler ponownie ustanowił miasto twierdzą. Miała ona, być broniona do końca. W tym celu utworzono zawczasu dwa pasy obrony. Zewnętrzny oraz wewnętrzny, do których włączono dawne forty obozu warownego. Trzonem oporu miała być Cytadela. Sowieci i Polacy zgrupowani w oddziałach II Front Białoruskiego pod dowództwem gen. Pawła Batowa toczyli krwawe walki o miasto od końca stycznia do 5 marca 1945 roku. W ostatnich dniach stycznia Twierdza została opasana z wszystkich stron pierścieniem wojsk. 14 lutego generał Fricke, wydał rozkaz adresowany do mieszkańców, nakazujący opuszczenie miasta i udanie się do Dragacza. Niewielu mieszkańców zastosowało się do niego. W drugiej połowie lutego wojska radzieckie opanowały przedmieścia Grudziądza. Hitlerowcy usiłowali dokonać licznych zniszczeń podczas wycofywania się, część z nich została jednak udaremniona przez ruch oporu. Na początku marca wojska radzieckie dotarły do śródmieścia. W niektórych działaniach wykorzystane zostały inne forty Twierdzy, np. Dąb i Strzemięcin, ale sama Cytadela pozostawała zapleczem wojsk okupacyjnych. Ostatecznie jednak, Grudziądz był od początku przystosowywany na atak od strony wschodniej. System fortyfikacji był w nim mimo wszystko, już przestarzały. Obecne w nim jeszcze oddziały niemieckie zostały pokonane i schroniły się w Cytadeli. Widząc bezsens dalszego oporu, generał mjr Ludwig Fricke podpisał akt kapitulacyjny 6 marca. Wojska niemieckie opuściły Twierdzę w zwartym szyku pod eskortą żołnierzy radzieckich.

Obecnie dziś Cytadela jest nadal obiektem wojskowym. Na jej terenie stacjonuje kilka mniejszych jednostek, znajdują się tam też magazyny wojskowe. Dziś Cytadela jest nadal obiektem wojskowym. Na jej terenie stacjonuje kilka mniejszych jednostek, znajdują się tam też magazyny wojskowe.

Co zobaczyć między innymi:

• Fort Dąb
•  Fortyfikacje Kępy Fortecznej
• Fort Tarpno
•  Fort Świerkocin
•  Fort Nowa Wieś
• Fort Parski
•  Bateria północna
• Fort Mała Księża Góra
•  Fort Wielka Księża Góra
• Fort Strzemięcin
• Południowy Front Nizinny
•  Fort Gać
• Fort Lasek Miejski
•  Fort Tuszewo
• Bateria Półpancerna Leśny Dwór