Ruiny Zamku Krzyżtopór

Zamek Krzyżtopór – historia, architektura i ciekawostki

Zamek Krzyżtopór, położony w miejscowości Ujazd, województwo świętokrzyskie, to jedna z najbardziej imponujących ruin pałacowych w Polsce. Jego budowa rozpoczęła się w 1621 roku, z inicjatywy Krzysztofa Ossolińskiego, wojewody sandomierskiego, i trwała aż do 1644 roku. Krzyżtopór, nazywany również Krzysztopór, był jednym z największych tego typu obiektów w Europie przed powstaniem Wersalu.

Historia zamku Krzyżtopór

Historia Krzyżtoporu sięga czasów średniowiecznych, kiedy to dobra Iwaniska, w skład których wchodził Ujazd, należały do cystersów z Jędrzejowa. W XV wieku te ziemie przeszły w ręce rodu Oleśnickich, a następnie Ossolińskich, którzy na początku XVII wieku zdominowali region. W 1587 roku Jan Zbigniew Ossoliński przekazał majątek swojemu synowi, Krzysztofowi, który odgrywa kluczową rolę w historii zamku.

Krzysztof Ossoliński, człowiek wszechstronnie wykształcony, literat, polityk i dyplomata, postanowił zbudować rezydencję, która swoją monumentalnością przewyższałaby inne magnackie posiadłości. Zamek Krzyżtopór powstawał etapami – pierwsza faza budowy trwała w latach 1621-1627, kiedy wzniesiono główny budynek oraz fortyfikacje. Kolejna faza obejmowała budowę wieży zegarowej, zakończoną w 1631 roku.

Zamek miał służyć nie tylko jako rezydencja mieszkalna, ale także jako twierdza obronna. Jego architektura była inspirowana włoskim stylem palazzo in fortezza, czyli połączeniem funkcji obronnych i pałacowych. Włoskie wpływy widoczne są także w projekcie ogrodów, które otaczały posiadłość.

Architektura zamku

Krzyżtopór to budowla o imponujących rozmiarach. Zamek wzniesiono na planie pięcioboku, otoczonego bastionowymi fortyfikacjami. Pałac zbudowano na osi północ-południe, a całość założenia składała się z trzech głównych elementów: pałacu, fortyfikacji oraz ogrodów. Budulec, z którego wzniesiono zamek, to lokalny piaskowiec oraz cegła, a także marmury, alabaster i egzotyczne drewno.

Szczególnie interesującym elementem architektonicznym zamku jest jego unikalna symbolika astrologiczna i magiczna. Krzysztof Ossoliński, znany ze swoich zainteresowań magią i astrologią, umieścił na wieży bramnej hieroglif przypominający literę „W”, która według kabały miała symbolizować wieczne trwanie zamku. Oprócz tego na bramie głównej widniał ogromny krzyż i topór – symbole wiary chrześcijańskiej oraz herbu Ossolińskich.

W zamku znajdowało się wiele innowacyjnych rozwiązań, jak na tamte czasy. Na przykład sala jadalna w jednej z wież miała szklany strop, przez który można było obserwować akwarium z egzotycznymi rybami. W podziemiach zamku znajdowało się źródełko, którego woda, zwana Krzyżtopożanką, miała wyjątkowe właściwości smakowe i lecznicze.

Losy zamku po śmierci fundatora

Krzysztof Ossoliński zmarł rok po ukończeniu budowy, w 1645 roku. Zamek odziedziczył jego syn, Krzysztof Baldwin Ossoliński, który jednak zginął w 1649 roku podczas bitwy pod Zborowem. Po jego śmierci zamek przeszedł w ręce Jerzego Ossolińskiego, a po jego śmierci na Urszulę Kalinowską, córkę Jerzego. W 1655 roku, w trakcie potopu szwedzkiego, zamek został zajęty przez Szwedów, którzy splądrowali wnętrza, ale nie zniszczyli samej budowli.

W XVIII wieku zamek przeszedł przez ręce wielu rodów, m.in. Kalinowskich, Denhoffów, Paców. Ostatecznie został opuszczony w wyniku wojen konfederacji barskiej w 1770 roku. Przez następne stulecia zamek popadał w ruinę, aż w 1815 roku stał się własnością rodziny Łempickich, którzy jednak nie podjęli się jego renowacji.

Zamek Krzyżtopór dzisiaj

Obecnie Krzyżtopór jest udostępniony do zwiedzania jako trwała ruina, wpisana na listę pomników historii. Zamek można zwiedzać za dnia oraz podczas nocnych wypraw, co dodaje tajemniczości tej monumentalnej budowli. Ruiny zachowały się w bardzo dobrym stanie, co czyni je jedną z najbardziej atrakcyjnych turystycznie ruin w Polsce. Udostępnionych jest pięć tras zwiedzania, które pozwalają poznać zarówno historię, jak i architekturę zamku.

Ciekawostki

• Kubatura zamku to 70 tysięcy m³, a łączna długość murów wynosi 600 metrów.
• Zamek miał 200 tysięcy cegieł, a zaprawę uszczelniano białkami z miliona jaj kurzych.
• Mówi się, że podziemnym korytarzem Krzysztof Ossoliński miał połączenie z pobliskim Ossolinem.
• Na terenie dawnej rezydencji często kręcono filmy, w tym sceny do „Ojca Mateusza” i filmu „Gabriel”.

Zamek Krzyżtopór to fascynujące miejsce, które nie tylko opowiada o potędze polskiej magnaterii, ale także pozostawia wiele tajemnic, które nadal czekają na odkrycie przez współczesnych badaczy i turystów.