Synagoga Staromiejska

Synagoga Staromiejska w Rzeszowie

Zlokalizowana przy ulicy Bożniczej 4, to jeden z najstarszych zachowanych zabytków żydowskich w województwie podkarpackim. Zwana dawniej „Małą” lub „Starą Szkołą”, została wzniesiona około 1610 roku i stanowiła ważny element architektury miejskiej, związany z życiem żydowskiej społeczności. Mimo licznych pożarów i zniszczeń, synagoga przetrwała wieki, a jej historia jest pełna dramatycznych wydarzeń i odbudów.

Synagoga była kilkakrotnie niszczona przez pożary, między innymi w latach 1660, 1739 i 1842. Każdorazowo była odbudowywana, zyskując nowe elementy architektoniczne. Po pożarze w 1842 roku dodano dwie przybudówki, z których zachowała się jedynie ta po stronie zachodniej. Przed II wojną światową synagoga znajdowała się pod opieką konserwatorską, a jej wnętrze było bogato zdobione. Podczas niemieckiej okupacji hitlerowcy zdewastowali synagogę, a w 1942 roku została podpalona. Po wojnie przez wiele lat synagoga popadała w ruinę, aż do momentu, gdy w 1953 roku rozpoczęto prace restauracyjne, przekształcając ją w siedzibę Wojewódzkiego Archiwum Państwowego.

Architektonicznie synagoga reprezentuje renesansowy styl, zbudowana na planie kwadratu, z charakterystycznymi przyporami pomiędzy oknami. Znajduje się tu także północno-zachodnia wieżyczka, która pełniła funkcję komunikacyjną. W przeszłości wewnątrz znajdowały się bima – centralna mównica, oraz bogato zdobiony aron ha-kodesz. Obecnie, niestety, nie zachowało się żadne z pierwotnych elementów wyposażenia synagogi.

Po odbudowie w latach 1953–1963 synagoga przeszła pod opiekę Archiwum Państwowego, które do dziś zarządza budynkiem. W pobliżu znajduje się również Ośrodek Badań Historii Żydów, który zajmuje się gromadzeniem i opracowywaniem materiałów związanych z historią żydowskiej społeczności. Na ścianie synagogi znajduje się tablica pamiątkowa poświęcona ofiarom Holokaustu, upamiętniająca tragiczne losy rzeszowskich Żydów.

Synagoga Staromiejska jest wpisana do rejestru zabytków nieruchomych i stanowi ważny element historycznego dziedzictwa Rzeszowa. Choć nie jest dostępna dla zwiedzających, jej bogata historia i charakterystyczna architektura sprawiają, że pozostaje jednym z kluczowych punktów na mapie zabytków miasta.