Stary Cmentarz

Stary Cmentarz w Rzeszowie

Jest to najstarsza zachowana nekropolia miasta, o powierzchni 3,65 ha, zlokalizowana pomiędzy ulicą Targową a rzeką Wisłok. Nekropolia została założona w 1792 roku, gdy na mocy edyktu cesarza Józefa II zlikwidowano cmentarze w granicach miast, w tym cmentarz przy kościele farnym w Rzeszowie. Początkowo niewielki obszar był związany z kościołem i szpitalem św. Ducha, lecz cmentarz powiększano trzykrotnie, aby pomieścić kolejne pochówki.

Szacuje się, że na cmentarzu spoczywa około 40 tysięcy osób. W 1968 roku zinwentaryzowano 613 nagrobków i grobowców, a obecnie ich liczba wzrosła do 622. Oficjalnie cmentarz został zamknięty w 1910 roku, ale w czasie II wojny światowej i tuż po niej nadal odbywały się tam pochówki. Niestety, okupacja niemiecka spowodowała wiele zniszczeń – z cmentarza zrabowano metalowe elementy nagrobków, a po wojnie nekropolia była narażona na akty wandalizmu.

W 1957 roku wydano decyzję o ponownym zamknięciu cmentarza, a w 1968 roku wpisano go do rejestru zabytków. W latach 80. XX wieku, za sprawą działaczy, takich jak Włodzimierz Kozło, nekropolia zaczęła podlegać renowacji, a jej historyczna wartość została doceniona. Od tego momentu prowadzone są prace konserwatorskie, choć ich zakres jest ograniczony ze względu na brak wystarczających funduszy. Opiekę nad cmentarzem sprawuje "Stowarzyszenie Opieki Nad Starym Cmentarzem w Rzeszowie im. Włodzimierza Kozło".

Nagrobki na Starym Cmentarzu cechuje duża różnorodność – od murowanych grobowców i obelisków po pomniki w formie sarkofagów, kapliczek i kolumn. Wiele z nich reprezentuje styl klasycystyczny, ale można tu również znaleźć nagrobki romantyczne i neogotyckie. Wartość artystyczna tych dzieł, często pochodzących z warsztatów kamieniarskich Lwowa i Krakowa, jest nieoceniona. Wśród autorów nagrobków znajdują się rzeźbiarze tacy jak Józef Kulesza, Kazimierz Chodziński, czy Julian Markowski.

Na Starym Cmentarzu pochowano wielu zasłużonych mieszkańców Rzeszowa, w tym powstańców styczniowych, żołnierzy i działaczy społecznych. Centralnym punktem cmentarza jest klasycystyczna kaplica św. Trójcy, wybudowana w latach 1787–1792. Nekropolia, będąca świadkiem historii miasta, pełni dziś funkcję miejsca pamięci i rekreacji, a dzięki pracom renowacyjnym i opiece konserwatorów, jej wartość artystyczna i historyczna jest stopniowo odzyskiwana.

Stary Cmentarz w Rzeszowie to nie tylko miejsce pochówku, ale również ważny zabytek architektoniczny, stanowiący świadectwo bogatej historii miasta oraz jego mieszkańców.