Dąb Bartek – Król Puszczy Świętokrzyskiej

Dąb Bartek to jeden z najbardziej rozpoznawalnych i szanowanych symboli przyrody w Polsce. Nazywany królem Puszczy Świętokrzyskiej, rośnie około 14 kilometrów na północ od Kielc, w pobliżu drogi Ćmińsk – Samsonów – Barcza, w gminie Zagnańsk. Jego majestatyczna postawa i wiek, który według niektórych szacunków może sięgać nawet 1000 lat, przyciągają turystów z całego kraju i zza granicy. Ten imponujący pomnik przyrody jest nie tylko świadkiem wielowiekowej historii, ale także skarbnicą legend i opowieści.

Wiek Dębu Bartka – Tajemnica, która wciąż trwa

Dąb Bartek to prawdziwa zagadka dla naukowców i historyków. Choć dokładny wiek drzewa nie jest możliwy do ustalenia, jego żywotność wzbudza podziw i kontrowersje. Najbardziej optymistyczne prognozy mówią, że dąb może liczyć nawet 1000 lat, co oznaczałoby, że zasadzono go w okolicach 1020 roku. Inne, bardziej konserwatywne badania sugerują, że wiek Bartka wynosi około 650-700 lat. Środek pnia drzewa jest niestety spróchniały, co utrudnia precyzyjne badania dendrochronologiczne, jednak legenda o dębie, który mógłby pamiętać czasy Bolesława Chrobrego, wciąż jest żywa.

Według popularnych podań, dąb miał być świadkiem wielkich wydarzeń historycznych. Pod jego rozłożystymi gałęziami mieli odpoczywać wielcy królowie, jak Bolesław Krzywousty czy Władysław Jagiełło. Najsłynniejsza legenda mówi, że to właśnie pod Dębem Bartkiem odpoczywał Jan III Sobieski wraz z żoną Marysieńką, wracając spod Wiednia. Co więcej, król miał rzekomo ukryć w pniu drzewa część skarbów zdobytych podczas wyprawy.

Fot. Infoturystyka.pl

Imponujące wymiary i stan zdrowia

Dąb Bartek jest największym i najokazalszym drzewem tego gatunku w Polsce. Jego obwód przy ziemi wynosi około 14 metrów, a wysokość sięga niemal 30 metrów. Rozpiętość korony drzewa to aż 20 metrów w pionie i 40 metrów w poziomie, co czyni go niezwykle rozłożystym i majestatycznym drzewem. Mimo to, stan zdrowia Bartka z każdym rokiem się pogarsza. Od środka dąb próchnieje, jego gałęzie są podtrzymywane przez specjalne metalowe podpory, a sama korona stale traci kolejne konary na skutek silnych wiatrów i burz.

Już w 1829 roku w „Sylwanie” – jednym z pierwszych pism leśnych – opisano Bartka jako drzewo o 14 głównych konarach. Niestety, z biegiem lat wiele z nich uległo zniszczeniu, głównie na skutek uderzeń piorunów i burz. Dziś drzewo posiada zaledwie 8 głównych konarów, a jego gałęzie są podtrzymywane przez teleskopowe podpory, które zainstalowano w 1997 roku.

Ochrona i zabiegi konserwatorskie

Dąb Bartek od 1954 roku jest objęty ochroną prawną jako pomnik przyrody, co sprawia, że zarówno samo drzewo, jak i jego otoczenie są starannie monitorowane i pielęgnowane. Ze względu na swój sędziwy wiek oraz liczne uszkodzenia spowodowane czynnikami atmosferycznymi, Bartek od lat 20. XX wieku przechodził różnorodne prace konserwatorskie. W 1920 roku, na przykład, w celu zabezpieczenia pnia, wypełniono powstałą w wyniku martwicy dziuplę cementową plombą. Był to jeden z pierwszych poważnych zabiegów konserwatorskich, jednak na dłuższą metę okazał się niewystarczający.

W 1978 roku przeprowadzono bardziej zaawansowane prace konserwatorskie, które polegały na usunięciu cementowej plomby i zabezpieczeniu wnętrza pnia środkami grzybobójczymi oraz bakteriobójczymi. Następnie wnętrze wypełniono drewnem sosnowym i żywicą epoksydową, a całość przykryto korą z innych dębów, aby zachować naturalny wygląd drzewa.

Niestety, dąb Bartek nie uniknął także innych uszkodzeń. W 1991 roku uderzenie pioruna zniszczyło dwa pasy kory oraz część pnia drzewa, co spowodowało konieczność ponownej interwencji konserwatorskiej. Najnowsze uszkodzenie miało miejsce w lipcu 2021 roku, kiedy to silna wichura oderwała konar w wierzchołkowej części drzewa.

Dąb Bartek – Symbol historii i kultury

Oprócz swojej naturalnej wartości, dąb Bartek jest również symbolem polskiej historii i walki o niepodległość. Na jego konarach znajdują się dwa żeliwne odlewy przedstawiające ukrzyżowanego Chrystusa. Jeden z nich datowany jest na 1853 rok, co mogło mieć związek z epidemią cholery, która nawiedziła te tereny. Drugi odlew ma przypominać o ofiarach powstań narodowych, które miały miejsce na ziemiach polskich, szczególnie o Powstaniu Styczniowym z 1863 roku.

Jednym z bardziej tragicznych wydarzeń związanych z Bartkiem była akcja bojówki PPS w 1906 roku, kiedy to podczas napadu na Urząd Nadleśnictwa w Samsonowie doszło do pożaru, który uszkodził wschodnią część pnia dębu. Choć drzewo przeżyło ten incydent, od tego czasu boryka się z licznymi problemami zdrowotnymi.

Potomek Bartka – Nowa nadzieja

Mimo iż Dąb Bartek z każdym rokiem słabnie, nie traci on swojej symbolicznej mocy. Co więcej, w jego cieniu rośnie młody dąb, potomek Bartka – nazwany Bartusiem, który ma już ponad 40 lat. Być może kiedyś również osiągnie imponujące rozmiary, stając się nowym symbolem natury i historii tych ziem.

Dąb Bartek to nie tylko jeden z najstarszych i największych dębów w Polsce, ale także żywy pomnik polskiej historii, kultury i tradycji. To majestatyczne drzewo przez wieki było świadkiem wielu wydarzeń – zarówno tych wielkich, jak i tragicznych. Jego imponujące rozmiary i bogata historia przyciągają turystów, czyniąc go jedną z największych atrakcji województwa świętokrzyskiego. Mimo że z każdym rokiem Bartek staje się słabszy, jego legenda pozostaje żywa, a on sam jest wciąż otoczony troską i ochroną.

Jeśli planujesz wycieczkę w Góry Świętokrzyskie, wizyta u Dębu Bartka to obowiązkowy punkt programu. W Górach Świętokrzyskich znajduje się wiele miejsc noclegowych, które zadowolą nawet najbardziej wymagających turystów. Od przytulnych domków całorocznych po komfortowe apartamenty, każdy znajdzie coś dla siebie. Wśród opcji są zarówno miejsca oferujące wyżywienie, jak i takie, które kuszą pięknymi widokami na okoliczne szczyty.

Danuta Grzegorczyk