Rezerwat przyrody „Kamieniołom Zachełmie” – ślady tetrapoda i ich znaczenie
Rezerwat Przyrody „Kamieniołom Zachełmie” to wyjątkowy obszar przyrody nieożywionej, zlokalizowany w gminie Zagnańsk, województwie świętokrzyskim. Rezerwat położony jest około 12 km na północ od Kielc, na powierzchni niemal 8 hektarów. Znajduje się w malowniczej miejscowości Zachełmie, pomiędzy kościołem św. Marcina i Rozalii a Górą Chełmową o wysokości 399 m n.p.m. To miejsce zyskało ogromną sławę na całym świecie w 2010 roku, kiedy to opublikowano w prestiżowym magazynie „Nature” artykuł o sensacyjnym odkryciu paleontologicznym, które rzuciło nowe światło na historię ewolucji kręgowców.
Gmina Zagnańsk oferuje różnorodne opcje noclegowe, w tym domki, pokoje oraz apartamenty, które zapewniają komfortowy pobyt w otoczeniu natury. To idealne miejsce dla osób szukających relaksu i dostępu do lokalnych atrakcji, takich jak rezerwat Kamieniołom Zachełmie czy Dąb Bartek.
Sprawdź Kielce noclegi
Spis treści
Sensacyjne odkrycie śladów tetrapoda
Na terenie dawnego kamieniołomu Zachełmie, w południowo-wschodniej części wyrobiska, odkryto skamieniałe ślady tetrapoda – jednych z najstarszych czworonogów, przodków wszystkich współczesnych kręgowców lądowych, w tym płazów, gadów, ptaków i ssaków. Ślady te, pochodzące sprzed około 395 milionów lat, zostały zachowane na powierzchni dolomitów. Odkrycie to było o tyle sensacyjne, że tetrapody były uznawane za pierwsze kręgowce, które opuściły środowisko wodne, dając początek kręgowcom lądowym.
Ślady tetrapoda w Zachełmiu są widoczne w formie nieregularnych, okrągłych wgłębień, które powstały, gdy zwierzęta stąpały po miękkim, grząskim mule. Owe tropy dowodzą, że tetrapody, podobnie jak współczesne salamandry, poruszały się na czterech kończynach wyposażonych w dobrze rozwinięte palce. Badania wykazały, że te pierwotne czworonogi żyły w płytkim, ciepłym morzu, które pokrywało ten obszar w okresie dewonu.
Znaczenie odkrycia dla naukowego świata
Znalezisko w Zachełmiu diametralnie zmieniło poglądy naukowców na temat ewolucji kręgowców. Do momentu odkrycia sądzono, że tetrapody wyewoluowały w słodkowodnych zbiornikach, a wyjście kręgowców na ląd miało miejsce około 18 milionów lat później, niż sugerują to ślady z Zachełmia. Dodatkowo, dzięki badaniom nad skamieniałościami konodontów, prymitywnych strunowców, które żyły w dewonie, możliwe było precyzyjne datowanie śladów na około 400 milionów lat.
Odkrycie śladów tetrapoda było na tyle doniosłe, że znalazło się na łamach prestiżowego czasopisma „Nature”, co przyczyniło się do wzrostu znaczenia Zachełmia na światowej mapie paleontologicznych odkryć. Znaczny wpływ na badania mieli polscy naukowcy: Grzegorz Niedźwiedzki i Piotr Szrek, absolwenci kieleckiego technikum geologicznego, którzy zbadali i opisali ślady we współpracy z dr Zbigniewem Złonkiewiczem z Państwowego Instytutu Geologicznego.
Kamieniołom Zachełmie – środowisko i geologiczne ciekawostki
Oprócz skamieniałych tropów tetrapoda, rezerwat oferuje wiele innych fascynujących aspektów geologicznych. Na terenie dawnego kamieniołomu możemy zobaczyć dolomity, które formowały się w wyniku osadzania wapieni w ciepłym, płytkim morzu. Szczeliny wysychania widoczne w skałach przypominają spękaną ziemię po wyschniętej kałuży, co świadczy o warunkach, w jakich powstały te osady.
W bloku skalnym obok tropów tetrapoda znaleziono również skamieniałości skorupiaków, które mogły stanowić pożywienie dla tych prehistorycznych czworonogów. Tetrapody prawdopodobnie wędrowały po mulistym dnie w poszukiwaniu pożywienia, co mogło skłonić je do wyjścia na ląd. Obecność tych skamieniałości dostarcza cennych informacji na temat ekosystemu, w którym tetrapody żyły i ewoluowały.
Zabezpieczenie odkrycia
Choć największe i najlepiej zachowane ślady tetrapoda zostały przewiezione do Muzeum Geologicznego Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, na terenie rezerwatu nadal można zobaczyć skały podobne do tych, w których odciśnięte zostały tropy. W rezerwacie znajdują się także tablice edukacyjne, które dostarczają szczegółowych informacji na temat odkrycia oraz geologii tego obszaru. Turyści mogą zwiedzać kamieniołom zarówno od dołu, jak i z góry, co pozwala na pełne zrozumienie skali i znaczenia znaleziska.
Geologiczne osobliwości kamieniołomu
Rezerwat „Kamieniołom Zachełmie” to nie tylko tropy tetrapoda, ale również inne ciekawe formacje geologiczne. Na północnej ścianie kamieniołomu, która została objęta ochroną jako pomnik przyrody już w 1987 roku, można zobaczyć niezgodność w ułożeniu warstw skalnych. Nachylone pod kątem 45 stopni szare dolomity z okresu środkowego dewonu, na których spoczywają niemal poziomo ułożone młodsze warstwy czerwonych piaskowców i mułowców z permu i triasu, stanowią rzadki przykład tego zjawiska w Polsce.
Jak dojechać do kamieniołomu Zachełmie?
Rezerwat Przyrody „Kamieniołom Zachełmie” znajduje się na Świętokrzyskim Szlaku Archeo-Geologicznym. Choć kamieniołom nie posiada oficjalnego parkingu, można zatrzymać samochód na wyjeżdżonym poboczu, z którego prowadzi krótka ścieżka do wejścia. Oznakowanie w terenie ułatwia orientację, a turyści mają możliwość swobodnego zwiedzania tego niezwykle ciekawego rezerwatu.
Wypoczywając w Górach Świętokrzyskich, warto odwiedzić Rezerwat Przyrody „Kamieniołom Zachełmie” to miejsce, które nie tylko przyciąga turystów swoją wyjątkową geologią, ale także naukowców z całego świata. Odkrycie śladów tetrapoda sprzed 400 milionów lat rzuciło nowe światło na ewolucję kręgowców i ich wyjście na ląd. To unikalne miejsce w Polsce, gdzie historia życia na Ziemi została zapisana w skamieniałościach i dolomitach, z pewnością zasługuje na odwiedzenie.