Bazylika Archikatedralna Świętej Rodziny w Częstochowie

Opis

  Przez całą swą kilkuwiekową historię, Częstochowa posiadała tylko jedną parafię pw. Świętego Zygmunta, obejmującą miasto i najbliższe okolice. Rozwijające się dynamicznie miasto, wskutek procesu uprzemysłowienia, na przełomie XIX i XX wieku, zamieszkiwało kilkadziesiąt tysięcy ludzi. W prawdzie powstały dwie nowe parafie: św. Barbary (1891) i św. Józefa (1910), ale rozwiązywały one tylko częściowo problemy duszpasterskie miasta. Nadal główny problem stanowiła ogromna liczebnie parafia św. Zygmunta z bardzo małym kościołem, który nie był w stanie obsłużyć w należyty sposób wszystkich wiernych.

           Stąd też już w drugiej połowie XIX wieku zrodziła się i dojrzewała myśl budowy kościoła parafialnego dla tej rozległej i ludnej parafii. Nie było to jednak łatwe w ówczesnych warunkach politycznych: ucisk Kościoła przez cesarskiego zaborcę oraz bardzo trudna sytuacja społecznoekonomiczna miejscowej ludności. Pomimo tych przeszkód proboszczowie parafii św. Zygmunta starali się zrealizować zamysł budowy nowej świątyni. Pierwszy projekt kościoła w stylu bałtycko - wiślanym, zakładał zburzenie kościoła Św. Zygmunta i wzniesienie nowego obiektu kościelnego w jego miejsce. Na szczęście projekt ten nie doszedł do skutku, dzięki czemu ocalał zabytkowy kościół św. Zygmunta, służący do dzisiaj staromiejskiej części Częstochowy.

        Ostatecznie na miejsce nowego kościoła wybrano obszerny plac, usytuowany na południe kościoła św. Zygmunta, w pobliżu starego cmentarza grzebalnego. Projekt nowej świątyni opracował w roku 1900 Konstanty Wojciechowski, architekt warszawski. Zaprojektował budowlę imponującą, o monumentalnych rozmiarach, w stylu neogotyckim, jedną z największych w ówczesnej Polsce. Zbudowana na planie krzyża łacińskiego miała posiadać trzy nawy (główną i dwie boczne), transept (nawa poprzeczna) oraz wydłużone prezbiterium. Jej długość miała wynosić 100m., wysokość nawy głównej 27m., szerokość transeptu 46m., szerokość korpusu nawowego 32m., wysokość dwóch wież od frontu kościoła około 80m. każda. Kościół ten miał nosić tytuł św. Józefa. Projekt opracowany i zatwierdzony dzięki staraniom księdza kanonika Nowakowskiego, proboszcza parafii św. Zygmunta, wspieranego przez wikariusza księdza Sylwestra Baranowicza, został podjęty przez księdza prałata Konstantego Waberskiego, który w dniu 26 października 1901 roku osobiście zawiózł pierwszą taczkę kamieni na plac budowy.

       W ten sposób rozpoczęło się dzieło budowy i wyposażenia kościoła, które trwało z różnym nasileniem cały XX wiek. W roku 1902 wzniesiono fundamenty całego obiektu do wysokości cokołu. Dnia 7 września tegoż roku biskup Stanisław Zdzitowiecki , pasterz diecezji kujawsko - kaliskiej poświęcił kamień węgielny. Zdecydowano również budującemu się kościołowi nadać tytuł Świętej Rodziny. W roku 1903 wzniesiono mury do wysokości naw bocznych, a w roku następnym podniesiono je do wysokości gzymsu nawy głównej. W 1905 roku przykryto dachem mury nawy głównej, dając modrzewiową więźbę dachową i kryjąc całość dachówką. Wskutek braku funduszów i zadłużenia, sięgającego 60 tys. rubli przerwano dalsze prace. Ksiądz prałat Konstanty Waberski zmarł w maju 1907 r.

         Wszystkie swoje oszczędności przekazał na budujący się kościół. Nowy proboszcz parafii św. Zygmunta ksiądz kanonik Marian Fulman (późniejszy biskup lubelski) podjął w sierpniu 1907 roku dalszą budowę. Prowizorycznie urządzono wnętrze kościoła i w takim stanie poświęcił go ojciec Euzebiusz Rejman, przeor Zakonu Paulinów z Jasnej Góry w dniu 7 grudnia 1907 r.

         W roku 1908 ukończono szczyty kaplic w transepcie, wytynkowano wnętrze prezbiterium i transept, położono prowizoryczną posadzkę, zaszklono okna, oraz prowizorycznie wyposażono prezbiterium.

          W dniu 8 grudnia 1908 roku w prowizorycznie przysposobionym kościele została odprawiona pierwsza Msza św. przez ojca Euzebiusza Rejmana. Wskutek braku funduszów, trudnych warunków niewoli narodowej, oraz dramatu pierwszej wojny światowej na kilka lat (tj. od 1908 - 1917) stanęły prace wykończeniowe.

         Decydującym momentem w historii budowy kościoła Świętej Rodziny było utworzenie przy nim, przez biskupa włocławskiego Stanisława Zdzitowieckiego, w dniu 29 października 1917 roku odrębnej parafii pod wezwaniem Świętej Rodziny, wydzielonej z parafii św. Zygmunta. W latach 1917-22 zelektryfikowano budujący się kościół wyposażono go w konieczny sprzęt i aparaty liturgiczne. W 1922 roku dokończono elewację kościoła: zewnętrzne arkady, szczyt frontowy i gzymsy. W latach 1923-24 zadaszono niedokończone wieże, w 1925 roku wyłożono fasadę kościoła cegłą licówką, zbudowano wieżę sygnaturki i zdjęto rusztowania, dzięki czemu jego monumentalna bryła mogła się ukazać w całej pełni.

       Prawdziwie historyczną chwilą dla wznoszonej świątyni było powstanie diecezji częstochowskiej w dniu 28 października 1925 roku, na mocy bulli papieża Piusa XI "Vixdum Poloniae unitas". Częstochowa została wyznaczona na stolicę nowej diecezji, a będący w stanie budowy kościół Świętej Rodziny - na kościół katedralny. Odtąd troskę o losy tej sakralnej budowli, obok niestrudzonego księdza infułata Bolesława Wróblewskiego, wziął na siebie pierwszy biskup częstochowski Teodor Kubina (1925 - 1951) oraz cała diecezja. Dzięki funduszom gromadzonym przez biskupa częstochowskiego,zwłaszcza od Polaków zza oceanu, w 1926 roku udało się zasklepić nawy boczne, zaszklić okna całej katedry oraz zbudować chór. W 1927 roku dokończono tynkowanie całego wnętrza katedry, usunięto rusztowania w nawach, ułożono szerokie schody prowadzące z placu do katedry i w dniu 6 grudnia oddano ją do użytku. W 1934 roku wprawiono witraże do okien w prezbiterium według projektu artystów Winiarza i Rozena oraz założono centralne ogrzewanie systemu Mahr'a . W 1935 roku w X-lecie powstania diecezji częstochowskiej ufundowano wielki dzwon ku czci NMP Królowej Polski. W 1948 roku położono posadzkę z piaskowca norymberskiego. W latach 1946-49 zbudowano organy o 101 głosach, wykonane przez firmę Biernackiego z Krakowa, dodając w późniejszych latach jeszcze 9 głosów, łącznie z szamadą hiszpańską. W 1947 roku staraniem Cechów Rzemiosła Chrześcijańskiego w Częstochowie pomalowano całą katedrę, wybudowano główny ołtarz oraz zaczęto realizować nastawę ołtarzową. W dniu 29 października 1950 roku, w uroczystość Chrystusa Króla, biskup Teodor Kubina, zamykając zasadniczy etap budowy i wyposażenia świątyni dokonał uroczystej konsekracji katedry.

       Docelowe wyposażenie wnętrza katedry miało zasadniczo miejsce za pasterzowania drugiego biskupa częstochowskiego Zdzisława Golińskiego (1951-63), którego wspierał w tym dziele ks. prałat Józef Chwistecki, drugi proboszcz katedralny (1951-1990) oraz księża prałaci: Władysław Gołąb i Wincenty Kochanowski. W tym okresie zakończono budowę nastawy ołtarza głównego w formie pseudo tryptyku, wykonanego z drewna dębowego, z rzeźbami obrazującymi życie św. Rodziny z drewna lipowego, według projektu Zygmunta Gawlika; umeblowano prezbiterium, umieszczając w nim katedrę biskupią (urzędowe miejsce przewodniczenia biskupa w czasie liturgii) oraz stalle kanonickie dla Kapituły Katedralnej, erygowanej przez papieża Piusa XII bullą "Per oportune sane" 5 sierpnia 1951 roku; zbudowano ambonę, w transepcie urządzono ołtarze: Najświętszego Sakramentu z nastawą wykonaną ze srebra (obecnie Chrystusa Króla) i Matki Bożej Częstochowskiej; założono balustrady przy wejściu do prezbiterium oraz do bocznych kaplic w transepcie oraz rozetę nad organami; wyposażono i umeblowano zakrystię; zbudowano sarkofag ku czci biskupa Teodora Kubiny oraz kryptę grobową biskupów częstochowskich w podziemiach kaplicy Matki Bożej; ufundowano tablice pamiątkowe w kaplicy Matki Bożej dla pierwszego proboszcza katedralnego (obecnie przeniesiona do kaplicy Chrystusa Króla w transepcie) oraz księży diecezji częstochowskiej zamordowanych w czasie II-giej wojny światowej (obecnie przeniesiona do kaplicy pierwszych męczenników częstochowskich); umeblowano nawę główną w stylowe ławki, ustawiono sześć stylowych konfesjonałów dębowych w nawach bocznych; ufundowano trzy dzwony, umieszczone we wschodniej wieży i urządzono kaplicę Chrztu Pańskiego (obecna kaplica Miłosierdzia Bożego).

      W dniu 22 czerwca 1962 roku papież Jan XXIII na prośbę biskupa Zdzisława Golińskiego nadał katedrze Świętej Rodziny tytuł Bazyliki Mniejszej, o czym informuje granitowa tablica z herbem papieża Jana XXIII przed głównym wejściem do archikatedry.

       Podczas posługi duszpasterskiej trzeciego biskupa częstochowskiego Stefana Bareły (1964-1984) kaplica Matki Bożej Częstochowskiej w lewym skrzydle transeptu otrzymała miedzianą nastawę, pokryto dach katedry blachą miedzianą, zankrowano mury, zbudowano pomnik papieża Jana Pawła II, upamiętniający Jego pobyt w katedrze w czerwcu 1979 roku, wmurowano epitafium ku czci biskupa Zdzisława Golińskiego.

       Podczas posługi duszpasterskiej czwartego biskupa częstochowskiego arcybiskupa Stanisława Nowaka (od 1984) urządzono kaplicę Najświętszego Sakramentu, przylegającą od strony wschodniej do prezbiterium, umieszczono epitafium biskupa Stefana Baryły, namalowano stacje Drogi Krzyżowej autorstwa częstochowskiego malarza Jarosława Kweclicha (fundacja księdza prałata Józefa Chwisteckiego), umieszczono na filarach prezbiterium i nawy głównej dębowe rzeźby apostołów i ewangelistów autorstwa Józefa Pyrza, z inspiracji księdza prałata Bronisława Predera, trzeciego proboszcza katedralnego (1990-1996).

         W dniu 25 marca 1992 roku katedra częstochowska została podniesiona do rangi archikatedry przez papieża Jana Pawła II. W roku 1996 rozpoczęto generalny remont archikatedry, wzmacniając jej konstrukcję, poprzez założenie ściągów stalowych w nawie głównej, nawach bocznych, w transepcie, prezbiterium i w kaplicy Najświętszego Sakramentu. Zrekonstruowano i wyremontowano łuki przyporowe od strony zachodniej oraz wieńczące je wieżyczki, częściowo sklejono pękający strop. Prace te prowadził w latach 1994-95 Kościelny Komitet Zabytkowej Archikatedry Świętej rodziny w Częstochowie pod przewodnictwem księdza prałata Józefa Słomiana.

        Pod wpływem decyzji księdza arcybiskupa metropolity Stanisława Nowaka, dnia 7 kwietnia 1997 roku, czwarty proboszcz katedry, ksiądz prałat Marian Duda (1996 - 2003, rozpoczął realizację ukończenia budowy archikatedry i zwieńczenia jej wieżami Kapituła Archikatedralna, zwłaszcza księża prałaci M. Mikołajczyk i I. Skubiś. Nadbudowa wież trwała siedem miesięcy. Projekt architektoniczny opracował prof. Edmund Małachowicz, a projekt techniczny prof. Włodzimierz Rykaluk i Ernest Kubica z Politechniki Wrocławskiej. Istniejące mury wież o wysokości 38 metrów podwyższono o 12 metrów, umieszczając w każdej z wież po cztery ośmiometrowe okna stalowe. Następnie na tak wzniesionych murach, umieszczono dwa hełmy stalowe o wysokości 30 metrów każdy obłożone drewnem modrzewiowym i blachą miedzianą, i zwieńczono czterometrowymi krzyżami. W ten sposób obecna wysokość wież wynosi ponad 80 metrów. Przy okazji budowy wież zostały im nadane nazwy: wieżyczka Jezusa na skrzyżowaniu nawy głównej z transeptem, wieża Maryi-od Wschodu (od ul. Krakowskiej), wieża św. Józefa-Od Zachodu (od ul. Ogrodowej). W dniu 21 listopada 1997 roku budowa wież w takim stanie została ukończona. Uroczystego poświęcenia nowo wzniesionych wież dokonał ksiądz arcybiskup metropolita Stanisław Nowak w dniu 23 listopada 1997 r.

      W latach 1998-2000 zamontowano stalowe schody na wieże, gdzie wokół hełmów urządzono taras widokowy, wyfugowano i hydrofobizowano zewnętrzną elewację wież, zamontowano 40 tarcz herbowych oraz umieszczono na nich herby: Rzeczypospolitej Polskiej, Jana Pawła II, bł. papieża Jana XXIII oraz arcybiskupa metropolity częstochowskiego St. Nowaka. (W przyszłości planuje się sukcesywne uzupełnienie tarcz herbowych 37 herbami papieży, także gruntownej renowacji fasady archikatedry.

            W 1997 roku został założony nowy system grzewczy (promienniki gazowe na podczerwień) przez firmę Loi-Poland z Tarnowskich Gór. W latach 1996-2000 trwały nadal prace remontowe w archikatedrze, obejmuje remont poziomych koryt odprowadzających wodę z dachów od strony wschodniej oraz łuków przyporowych od strony zachodniej. W roku 1999 dano nowy napęd elektryczny do 4 istniejących dzwonów oraz zainstalowano na "wieżyczce Jezus" dzwon "Św. Ireneusza" oraz elektroniczne kuranty, ufundowane przez Redaktora Naczelnego "Niedzieli" ks. infułata I. Skubisia.

        Ostatnim z dzieł kończących stuletni okres budowy archikatedry było urządzenie czterech kaplic: Miłosierdzia Bożego, Matki Bożej Anielskiej, Pierwszych Męczenników Częstochowskich i upadku Pana Jezusa. Kaplica Miłosierdzia Bożego otrzymała dostęp z lewej nawy bocznej poprzez ozdobne drzwi z kraty stalowej. Na jej wyposażenie składa się: obraz Pana Jezusa Miłosiernego, św. Siostry Faustyny Kowalskiej oraz św. Alberta Chmielowskiego (autorstwa Aleksandra Markowskiego) wraz z relikwiarzami, znajdującymi się pod wizerunkami tychże świętych, ołtarz granitowy z rzeźbionymi kolumnami z piaskowca, balustrada granitowa z rzeźbami w piaskowcu, posadzka z czerwonego granitu oraz postument pod Najświętszy Sakrament i dwie kolumny lichtarzowe rzeźbione w szarym piaskowcu. Obok kaplicy Miłosierdzia Bożego, z jej lewej strony, znajduje się mała kapliczka Matki Bożej Anielskiej-Naszej Pani Katedralnej, urządzona z byłego przedsionka archikatedry. Na jej wyposażenie składa się: słynący łaskami obraz Matki Bożej Anielskiej, datujący się z 27 maja 1897 r., a czczony w archikatedrze od 1996r., otoczony wotami wiernych, umieszczonymi w złoconej ramie, dębowy rzeźbiony ołtarz, trzy małe witraże symbolizujące królewski płaszcz Pani Anielskiej, kropielnica z piaskowca w kształcie anioła, posadzka z jasnego marmuru. Do kaplicy prowadzą ozdobne drzwi z kraty stalowej. Tak urządzone dwie kaplice zostały uroczyście poświęcone w dniu 27 maja 1999 roku przez księdza arcybiskupa Stanisława Nowaka.

        Na przełomie lat 1999/2000 podjęto trud urządzenia dwóch kolejnych kaplic bocznych z pomieszczeń, które służyły za magazyny sprzętów kościelnych. I tak w byłej tzw. sztandarowi, zdemontowano dwa płaskie stropy i odtworzono strop neogotycki o konstrukcji stalowej ozdobiony łukami i sztukaterią gipsową. Otworzono dostęp do wnętrza kaplicy od strony bocznej nawy prawej, wprawiając kutą stalową kratę. Urządzono wnętrze kaplicy ku czci Pierwszych Męczenników Kościoła Częstochowskiego: bł. kś. Ludwika Rocha Gietyngiera, bł. kś. Maksymiliana Binkiewicza i bł. s. Marii Kanuty Chrobot. : W oknie ściany centralnej umieszczono witraż ku czci : św. Wojciecha i św. Stanisława. Pod nim umieszczono dębowy tryptyk, zawierający w scenie centralnej Chrystusa Kapłana- Króla Męczenników w otoczeniu dwóch Błogosławionych Kapłanów - Męczenników, na ścianie bocznej umieszczono wizerunek bł. s. Kanuty (wszystko autorstwa Małgorzaty Radnickiej ), a naprzeciw tablicę granitową z ramami z piaskowca ku czci wszystkich kapłanów diecezji częstochowskiej, którzy zginęli podczas II wojny światowej /tablica po zmodyfikowaniu została przeniesiona z nad sarkofagu biskupa Kubiny, gdzie istniała od 1953r./, ołtarz z czerwonego granitu z napisem : " w Krzyżu zbawienie", przeniesiony po modyfikacji z nawy bocznej archikatedry /na nim do 2000 r. , spoczywała rzeźba Pana Jezusa upadającego / posadzka z czerwonego granitu, stalowe drzwi kute. Po prawej stronie kaplicy Pierwszych Męczenników Częstochowskich została urządzona, z przedsionka katedralnego, nowa kaplica ku czci trzeciego upadku Pana Jezusa. Dano jej stalowy strop otynkowany o kolebkowej formie, wprawiono nowe okna z witrażem ku czci Tajemnicy Zmartwychwstania Pańskiego (autorstwa Małgorzaty Radnickiej). W centralnej ścianie na tle niszy zbudowano królewski baldachim wsparty na czterech kolumnach, pod którym na bogato rzeźbionym dębowym ołtarzu spoczęła zabytkowa figura Pana Jezusa upadającego po raz trzeci pod ciężarem krzyża. Figura została poddana gruntownej i fachowej konserwacji, gdyż jest starsza od archikatedry, (prawdopodobnie z końca XVIII wieku), otoczona pobożną legendą i czcią wiernych. Naprzeciw ołtarza znajduje się nisza, w której umieszczona zostanie urna z ziemią męczeństwa Kościoła i narodu polskiego z terenu archidiecezji częstochowskiej. Koszty urządzenia tej kaplicy pokrył Ks. Infułat Ireneusz Skubiś. Kaplice Męczenników Częstochowskich i Pana Jezusa Upadającego zostały poświęcone w dniu 30 czerwca roku 2000 przez księdza arcybiskupa metropolitę częstochowskiego Stanisława Nowaka przy licznym współudziale księży z archidiecezji, fundatorów kaplicy Pierwszych Męczenników Częstochowskich. Autorem projektu architektury wnętrza kaplic bocznych jest arch. Jan Szubert z Politechniki Krakowskiej.

         Aktualnie podjęto inicjatywę ogrodzenia całości archikatedry (oraz placu przed nią ) kutą kratą z ozdobnymi bramami, zwłaszcza z bramą centralną na osi katedry od strony północnej ( naprzeciw fasady) mającą upamiętnić Jubileusz Roku 2000.

            W latach 1996-2000 odrestaurowano zabytkowe wnętrze plebanii oraz budynków parafialnych , w których mieszczą się: domy zakonne Sióstr Św. Karola Boromeuszka i Wspólnoty Małych Sióstr Baranka oraz dzieła charytatywne parafii, w tym stołówka dla ubogich oraz przychodnia lekarska "Święta Rodzina".

        W 2003 r. zmodernizowano otoczenie plebani: wykonano nowe ogrodzenie od ulicy Krakowskiej wg projektu inż. Mariana Kruszyńskiego (przęsła metalowe przygotował poprzedni proboszcz ksiądz prałat Marian Duda), obłożono styropianem i otynkowano przychodnię lekarską, wikariat, dom Sióstr Karolanek i aulę (w auli zainstalowano nowe okna). Osuszono i odwodniono fundamenty plebani, skanalizowano cały plac parafialny, odprowadzając wodę do miejskiego kanału, wykonano dwa parkingi i położono na nich kostkę brukową, wykonano także wewnętrzną drogę dojazdową do plebani i do auli, zbudowano sześć boksów garażowych. Powyższe inwestycje zostały zrealizowane przez piątego proboszcza ks. Stanisława Gębkę (2003- ).

        Ksiądz Arcybiskup Stanisław Nowak zdecydował, że nawiedzający parafię obraz Jezusa Miłosiernego po zakończeniu peregrynacji pozostanie w archikatedrze. W związku z powyższym ksiądz proboszcz Stanisław Gębka dokonał renowacji kaplicy Najświętszego Sakramentu. Inwestycję wykonano. Po ustawieniu obrazu Jezusa Miłosiernego do tej kaplicy przeniesiono wieczystą adorację.

          W 2004 roku dokończono modernizację placu parafialnego przy plebani - wytyczono alejki i chodniki kładąc na nie kostkę brukową oraz posadzono setki krzewów i kwiatów. W tymże roku odnowiono i zmodernizowano zakrystię.