Historia kolei na Kasprowy Wierch

Kiedy wybudowano kolei na Kasprowy Wierch:

Budowa kolei na Kasprowy Wierch nie była rzeczą łatwą oraz prostą do realizacji. Pierwsze powstałe, ale niestety niezrealizowane projekty budowy kolei w Tatrach pochodzą jeszcze z przed I wojny światowej. Planowano wtedy wybudowanie trasy kolei zębatej na Świnicę oraz po słowackiej stronie na Gerlach. Były to czasy kiedy nie istniała jeszcze niepodległa II Rzeczypospolita. A terenie te znajdowały się na obszarze zaboru Austro-Węgierskiego. Pomimo atrakcyjności terenowych posiadanych posiadanych przez otaczające miasto Zakopane obszary górskie, nic nie robiono. Może turystyka sportowo narciarska nie była jeszcze wtedy na tyle rozwinięta. Jednak sytuacja pod tym względem szybko się zmieniała. Pokazały to kolejne lata. Widoczne to było po odzyskaniu przez Polskę niepodległości.

W Polsce posiadającej suwerenność,  przez wiele lat nie myślano o zagospodarowaniu turystycznym czy sportowym Tatr, aż w roku 1929 zorganizowano w Zakopanem pierwsze Mistrzostwa FIS. Wtedy to rozegrano nieoficjalny bieg zjazdowy, którego trasa biegła ze szczytu Kasprowego Wierchu przez Halę Goryczkową do Kuźnic. Był to wyraźny sygnał, iż rejon ten nadaje się do zagospodarowania jako tereny narciarskie. Turystyka narciarko sportowa zaczęła się rozwijać. Dodatkowo rozwój zawodów sportowych powodował napływ do Zakopanego sportowców, trenerów i samych widzów, którzy  oglądali z zapałem zmagania narciarsko sportowe. Wielu z nich chciało osobiście zwiedzić polskie Tatry. Nie każdy jednak posiadał tak dobrą kondycję fizyczno – sportową , jak obecni w mieście sportowcy i ich trenerzy. Dlatego budowa kolejki na Kasprowy Wierch, była wielkim ułatwieniem do zwiedzania i oglądania  szczytów górskich i hall w polskich Tatrach.

Mimo funkcjonowania suwerennego państwa polskiego, już od kilku dobrach lat, nadal pojawiało się wiele przeszkód i utrudnień, spowalniających, blokujących korzystną realizację postawionego projektu. Przez następne lata główną przeszkodą w budowie kolejki był brak funduszy. W 1935 roku dzięki wsparciu ówczesnego wiceministra komunikacji inż. Andrzeja Bobkowskiego powstaje państwowa spółka „Linkolkasprowy”, której celem było zbudowanie kolei linowej na Kasprowy Wierch.

Projekt techniczny kolejki wykonała firma „Bleichert” z Lipska wraz ze Stocznią Gdańską. Projekt budynków stacyjnych został zlecony Annie i Aleksandrowi Kodelskim z Warszawy gdzie znajdowała się główna siedziba spółki. Rozpoczęcie robót budowlanych poprzedziła wielka batalia prasowa przeciwników i zwolenników budowy kolejki. Jej skutkiem było podanie się do dymisji całej Państwowej Rady Ochrony Przyrody, która nie mogła już w żaden sposób przeszkodzić w tej inwestycji zagrażającej tatrzańskiej przyrodzie. Świadczy to o małej świadomości ekologicznej ówczesnego społeczeństwa.

Roboty w terenie rozpoczęto 1 sierpnia 1935 roku. Pierwszy etap inwestycji obejmował budowę drogi z Kuźnic na Myślenickie Turnie oraz kolejkę roboczą z Turni na Kasprowy Wierch. Zanim wybudowano kolej roboczą materiały budowlane dostarczane na szczyt były przez tragarzy. Wozy konne dowoziły budulec na Halę Gąsienicową skąd na ludzkich barkach były wnoszone na szczyt. W ostatnim okresie wykorzystywano do tego celu 4 koniki huculskie.

Równie trudnym zadaniem było zmontowanie 9 drewnianych podpór, które ustawiano na stromym zboczu, na występach i półkach skalnych. Wymagało to wiele robót minerskich, kucia w skale oraz betonowania fundamentów w ekstremalnych warunkach terenowych i atmosferycznych.

Po uruchomieniu kolejki roboczej nazwanej przez robotników „trumienką”, rozpoczęto prace budowlane przy obiektach stacyjnych. Wykopy pod fundamenty trwały dość długo, ponieważ trzeba było usunąć dość grubą warstwę zwietrzałej skały, aby stanęły one na stabilnym gruncie. Wszystkie prace prowadzono na dwie, trzy zmiany, a w szczytowej fazie robót pracowało przy budowie około 1000 osób.

Najtrudniejszym etapem prac była budowa stacji na szczycie Kasprowego Wierchu. Wysokość prawie 2000 m. n.p.m., mroźny wiatr oraz zbliżająca się zima zmusiły do zbudowania tzw. cieplaka, czyli drewnianej konstrukcji, która przykrywała całą budowę. Dzięki ogrzewaniu utrzymywano wewnątrz temperaturę powyżej zera, co pozwalało na prowadzenie robót betoniarskich i murarskich. Praca trwała po 16 godzin, codziennie, robotnicy mieszkali na szczycie w drewnianych barakach, rodziny odwiedzano raz na dwa tygodnie.

Kolej linowa na Kasprowy Wierch została wybudowana niewiarygodnie szybko. Historia całego przedsięwzięcia budowlanego przedstawia się następująco. W 1935 roku 24 lipca powstała wówczas spółka ?Towarzystwo Budowy i Eksploatacji Kolei Linowej Zakopane ? Kasprowy Wierch” popularnie zwana ?Linkolkasprowy”. Jej największymi udziałowcami były Polskie Koleje Państwowe i Stocznia Gdańska. Pomysłodawcą i motorem budowy kolei był Aleksander Bobkowski ? w owych czasach będący dyrektorem Polskich Kolei Państwowych, prezesem Polskiego Związku Narciarskiego i przede wszystkim Ministrem Komunikacji. A 1 sierpnia tego samego roku zaczęto budowę na zaplanowanej trasy wjazdowej na wspomniany Kasprowy Wierch. Do tego celu wykarczowano drogi umożliwiającej dowóz materiałów budowlanych na Myślenickie Turnie, a 15 marca 1936 roku, po 227 dniach budowy pierwszy wagonik wjechał z Kuźnic na szczyt. Kasprowego Wierchu. 26 lutego 1936 roku odbył się pierwszy kurs kolejki na dolnym odcinku z Kuźnic do Myślenickich Turni. Po 19 dniach 1 5 marca 1936 roku. Cała trasa wybudowanej  kolejki  na Kasprowy Wierch, dzieli się  na dwa niezależne odcinki. Pierwszy z Kuźnic (1028 m. n.p.m.) na Myślenickie Turnie (1352 m. n.p.m.) i drugi z Turni na Kasprowy Wierch (1959 m. n.p.m.). Stacja pośrednia, przesiadkowa na Myślenickich Turniach mieści napęd niezależny dla każdego odcinka, składający się z dwóch silników elektrycznych. W razie braku zasilania uruchamiana jest własna prądnicą zintegrowana z silnikiem diesla. Każdy odcinek kolejki posiada dwie liny nośne, linę pędną oraz pomocniczą, wszystkie one opierają się na podporach, zakotwiczonych na stacjach końcowych. Ruch pasażerski odbywa się wahadłowo przy pomocy wagoników.

Budynki stacyjne  kolei na Kasprowy Wierch zaprojektowane były przez A. i A. Kodelskich w stylu modernistycznym.  Zbudowane zostały natomiast z żelbetu oraz dużej ilości kamienia granitowego. Dolna stacja znajduje się w Kuźnicach na wysokości 1023 m. n.p.m. Naturalny spadek terenu wykorzystano dla budowy systemu schodów i podjazdów prowadzących do budynku. Gmach wzniesiony jest na planie prostokąta, jego bryła jest zwarta, elewacje są zróżnicowane w swojej wysokości na skutek spadku terenu. Budynek jest murowany, otynkowany w większości wykończony kamieniem granitowym, przykryty jest płaskim dachem. Głównym akcentem jest modernistyczny portyk zwrócony w kierunku otwartego placu przed budynkiem. Wprowadzenie tego uproszczonego elementu wraz z wysokim kolumnami w elewacji dostosowuje budowlę do otaczającej ją wysokiej zieleni. Reprezentacyjny charakter początkowej stacji jest podkreślony przez usytuowanie jej na osi perspektywicznej alei Przewodników Tatrzańskich łączącej Kuźnice z centrum Zakopanego.

Wspomniana stacja pośrednia na Myślenickich Turniach na wysokości 1352 m. n.p.m. usytuowana jest na skale wapiennej obrywającej się kilkudziesięciometrową przepaścią ku zachodowi. To tu ze względu na ukształtowanie terenu zmienia się kierunek trasy kolejki, co ma odzwierciedlenie w rzucie budynku. Jest to nieregularny czworobok z załamaniem się osi kompozycyjnych. Kształt budynku podporządkowany został funkcji budynku (stacja przesiadkowa) odmiennie od stacji końcowych. Elewacja frontowa skierowana ku Dolinie Kondratowej ukształtowana jest w sposób surowy, bez cech monumentalnych. Bryła budynku jest skromna, zestawiona z brył kubicznych wykończonych w całości kamieniem granitowym oraz drewnem, całość przykryta jest płaskim dachem. Brak zbędnej malowniczości pozwala na bardzo skuteczne wtapianie się budynku w krajobraz.

Natomiast ostatnia stacja końcowa usytuowana jest nieco poniżej szczyt Kasprowego Wierchu na wysokości 1959 m. n.p.m. Łączy ona w sobie funkcję stacji końcowej, restauracji, hotelu, punktu widokowego oraz placówki TOPR. Fasada z peronami skierowana jest na południe. Elewacja frontowa mieści wejście główne oraz taras widokowy. W restauracji zastosowano duże powierzchnie przeszklone pozwalające podziwiać panoramę pobliskich szczytów. Cały budynek wykończony jest ciosem granitowym, co dobrze koresponduje z otoczeniem, lecz jego duża kubatura oraz kubiczność zdecydowanie odcina go od grani Kasprowego Wierchu. Jest to jedyny budynek, który można dostrzec gołym okiem z Zakopanego – co jest oczywiście jego wadą, ponieważ zaburza jednolitość grani Tatr.

Następnym ważnym elementem jest, to że powyżej stacji kolejki na szczycie znajduje się Obserwatorium Państwowego Instytutu Meterologicznego . Zaprojektowane ono zostało również przez A. i A. Kodelskich, a wybudowano je w 1938 r. Wzniesione zostało na rzucie prostokąta z okrągłą wieżą obserwacyjną.

Sam wjazd na Kasprowy Wierch jest bardzo ciekawym i interesującym doświadczeniem. Podczas wjazdu wagonikiem na szczyt Kasprowego Wierchu, przez okna można podziwiać piękno Tatr, w zależności od pory roku.  Nie istnieje również zagrożenie niekontrolowanego przelotu samolotu wojskowego poniżej poziomu lin kolejkowych. Co jest wielkim atutem  kolei na Kasprowy Wierch.