Zamek w Będzinie

Opis

ZAMEK - przykład budownictwa obronnego z czasów Kazimierza Wielkiego był najbardziej na zachód wysuniętą warownią małopolski, strzegącej pogranicza ze Śląskiem. Zwarta bryła gotyckiej zabudowy podporządkowana była funkcji obronnej. Trzon budowli stanowiła wysoka wieża cylindryczna oraz wieża kwadratowa z przylegającym do niej budynkiem mieszkalnym opasane dwoma murami obwodowymi. W 1834 r. został przebudowany wg projektu F.M. Lanci’ego, który obniżył wieżę cylindryczną i wprowadził elementy pseudogotyckiej architektury romantycznej. Odbudowany w 1956 r. zamek jest obecnie siedzibą Muzeum Zagłębia w Będzinie.
Wystawy stałe:
Dawna Broń
Dzieje Będzina
ZAMEK
Zamek będziński położony na wysokiej skarpie na lewym brzegu Czarnej Przemszy stanowi przykład budownictwa obronnego z połowy XIV w. Stanowił ważne ogniwo systemu obronnego zachodniej granicy Polski przed najazdami od strony Śląska i Czech .Czuwał również nad bezpieczeństwem wodnych i lądowych dróg handlowych, m.in. traktu handlowego ze Śląska do Krakowa. Zamek odnotowany jest w dokumentach od 1349 r., kiedy to wymieniono Wiernka - burgrabiego będzińskiego. Wspominają o nim również Jan z Czarnkowa i Jan Długosz w spisie warownych budowli wzniesionych przez Kazimierza Wielkiego.
Zamek i przylegająca do niego osada targowa, która w 1358 r. otrzymuje prawa miejskie były świadkiem wielu ważnych wydarzeń historycznych. W 1364 r. gościł tu Karol IV cesarz niemiecki i król czeski. W 1434 r. na zamku zawarto ugodę między panami śląskimi i małopolskimi w sprawie zwalczania przygranicznych rabusiów, a w 1588 zostały tu zawarte „Pakty będzińsko - bytomskie” zobowiązujące Maksymiliana Habsburga do zrzeczenia się pretensji do tronu Polskiego. W murach zamkowych gościli królowie polscy - w 1574 r. Henryk Walezy, w 1683 Jan III Sobieski, który zatrzymał się tu w drodze pod Wiedeń, a w 1696 August II Sas.
XIV -wieczny zamek postawiono na reliktach wczesnośredniowiecznego grodu z IX - XIII w. Pierwotne założenie stanowiła wolno stojąca cylindryczna wieża ostatecznej obrony, zbudowana z miejscowego kamienia w drugiej połowie XIII w. Miała 4 kondygnacje, na trzeciej kondygnacji znajdował się ostrołukowy otwór wejściowy. W czasach pokoju wieża była punktem obserwacyjnym i latarnią oświetlającą drogę płynącym rzeką flisakom. W kolejnej fazie rozbudowy zamku, w połowie XIV w , wzniesiono wieżę czworoboczną, do której nieco później dobudowano budynek mieszkalny. Architektura zamku - tworząca zwartą bryłę gotyckiej zabudowy - podporządkowana była funkcji obronnej. Zespół budowli otoczony został dwoma obwodami murów kamiennych rozdzielonych międzymurzem. Do zamku górnego od zachodu przylegało podzamcze, otoczone dodatkowym murem z czworoboczną basztą i wieżą bramną,.
W 1616 r. spaliła się część miasta wraz z zamkiem, który odbudowano, dostosowując go wtedy do celów bardziej rezydencjalnych niż obronnych. Czterdzieści lat później w czasie najazdu szwedzkiego znowu zostaje zniszczony i przez drugą poł.XVIII w. budowla pozostaje w ruinie. Romantyczną, neogotycką restauracje zamku przeprowadzono w 1834 r. hr. Edward Raczyński z ramienia Banku Polskiego powierza odbudowę zamku Franciszkowi Marii Lanci. Do surowej, gotyckiej bryły wprowadzono elementy pseudogotyckiej architektury - krenelaże na murach i wieżach, ceglane obramowania okien, ślepe machikuły, itp. Wtedy też zostaje obniżona wieża cylindryczna. W obiekcie miała zostać ulokowana Szkoła Akademiczno - Górnicza. Po odbudowie zaniechano jednak tego projektu. Opuszczony przez użytkowników znów popadł w ruinę.
Starania o odbudowę zamku podjęto po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. W 1918 r. powstało Towarzystwo Opieki nad Górą Zamkową a potem Towarzystwo Muzeum Zagłębia Dąbrowskiego. Projekt odbudowy przygotował wtedy m.in. Adolf Szyszko-Bohusz. Wybuch wojny nie pozwolił na zrealizowanie tych planów. Ostatecznie zamek odbudowano w 1956 r. wg projektu Zygmunta Gawlika, od tego roku jest siedzibą Muzeum Zagłębia w Będzinie.

Kolekcja prezentowana w zamku ukazuje rozwój broni i uzbrojenia od XV do XX wieku. Na wystawie Dawna broń zaprezentowano ciekawe okazy broni białej - siecznej i drzewcowej, broń palną i elementy uzbrojenia ochronnego. Zbiór składa się w dużej mierze z europejskiej broni regulaminowej, ale zawiera też wiele okazów broni galanteryjnej, myśliwskiej i sportowej - pięknie zdobionej masą perłową, hebanem i kością. Uwagę zwraca arbaleta niemiecka z przełomu XVI/XVII wieku. Ciekawie prezentuje się również dział broni wschodniej.
Wystawa Dzieje Będzina prezentuje pamiątki i dokumenty historyczne związane z miastem. Do najcenniejszych zabytków należą oryginalne przywileje królewskie, dokumenty cechowe
z XVII i XVIII w. oraz średniowieczny pergamin z zapisem nutowym hymnu ku czci św. Katarzyny. Wystawa w sposób syntetyczny obrazuje poszczególne zagadnienia z dziejów Będzina.