Zamek Królewski w Chęcinach – historia i legendy

Zamek w Chęcinach to miejsce warte odwiedzenia z wielu powodów. Po pierwsze, jest to obiekt o bogatej historii, który był świadkiem ważnych wydarzeń z przeszłości Polski. Zwiedzanie zamku to jak podróż w czasie, która pozwala lepiej zrozumieć średniowieczne dzieje kraju. Po drugie, zamek położony jest w malowniczym krajobrazie Gór Świętokrzyskich, oferując zapierające dech w piersiach widoki, które są idealnym tłem dla fotografii. Po trzecie, ruiny zamku stanowią doskonały przykład średniowiecznej architektury obronnej, co może zainteresować miłośników historii i architektury. Wreszcie, Chęciny i okoliczne atrakcje, takie jak Jaskinia Raj czy Park Etnograficzny w Tokarni, tworzą doskonałą ofertę dla całych rodzin, poszukujących edukacyjnego, ale i rozrywkowego sposobu na spędzenie wolnego czasu.

Historia Zamku w Chęcinach

Zamek Królewski w Chęcinach miał z założenia być twierdzą nie do zdobycia, dlatego został wzniesiony na wapiennym wzgórzu (o wysokości 367 metrów n.p.m.) prawdopodobnie na przełomie XIII i XIV wieku, z inicjatywy Wacława II, który był królem Czech i Polski. Pierwsze historyczne zapiski o zamku pochodzą z roku 1306, kiedy to w dokumencie podpisanym przez Władysława Łokietka, zamek (określany w łacinie jako „castrum nostrum ducale”) wraz z 11 wsiami miał zostać przekazany biskupowi krakowskiemu Janowi Muskacie. Duchowny ten był politycznym rywalem Łokietka, który próbował zyskać go na swoją stronę, ale ta próba nie powiodła się, co spowodowało, że już w roku 1307 zamek powrócił pod władzę królewską. Z tego samego okresu pochodzi także pierwsza wzmianka o urzędniku zamkowym, który nadzorował fortecę w Chęcinach i nosił imię Wrocław.

Warownia ta posiadała wyjątkowe znaczenie, stanowiła bowiem centrum życia politycznego, gdzie kilkukrotnie zwoływano zjazdy przedstawicieli stanu rycerskiego. Jednym z najbardziej znaczących wydarzeń był zjazd z dnia 26 maja 1331 roku, opisany przez Jana Długosza jako „generalis omnium terrarum conventus,” co oznacza zjazd rycerstwa i możnowładztwa z różnych regionów, wchodzących w skład ówczesnej Polski. W trakcie tego spotkania Władysław Łokietek przekazał administrację nad Wielkopolską swojemu synowi, księciu Kazimierzowi, który później został królem.

Twierdza pełniła również istotną rolę jako miejsce koncentracji wojsk polskich w przygotowaniach do wojny z Zakonem Krzyżackim. Szczególnym wydarzeniem tego konfliktu była bitwa pod Płowcami, która miała miejsce 27 września 1331 roku i stanowiła szczytowe starcie w tej kampanii.

Monarchowie oceniali wysoko wyjątkowe walory obronne zamku, który znajdował się w centralnej części kraju. Jak już wspomniano, król Łokietek zdecydował się przechowywać skarbiec koronny właśnie w tym miejscu, obawiając się zagrożenia ze strony Zakonu Krzyżackiego. Z podobnych przyczyn, w roku 1318 arcybiskup gnieźnieński Janisław podjął decyzję o przeniesieniu czasowo kosztowności diecezjalnych do warowni w Chęcinach.

Chęciny od średniowiecza pełniły funkcję stolicy powiatu oraz były miejscem rozpraw sądowych, zarówno tych ziemskich (roczki sądowe), jak i grodzkich. Na czele administracji zamku stał starosta, który zajmował się sprawami administracyjnymi i sądowniczymi. Wraz z upływem lat, obowiązki starostów przekazywano często podstarościm lub burgrabiom, a prawa sądownicze były obsługiwane przez sąd grodzki. Niestety, niektórzy starostowie zaczęli traktować majątki królewskie jak swoją własność, przekształcając je w źródło osobistego zysku. Dochody z tych majątków często trafiały do ich kieszeni. Wśród znanych postaci, które pełniły funkcję starostów, znajdowali się między innymi Walenty Dembiński, wielki kanclerz koronny, oraz Stefan Czarniecki, bohater wojny ze Szwecją, który jest wspomniany w polskim hymnie narodowym.

Twierdza od końca XIV wieku pełniła również rolę więzienia stanu. Wśród osadzonych w tym miejscu znajdowali się Andrzej Garbaty, przyrodni brat i zaciekły wróg Władysława Jagiełły, oraz Jan Hińcza z Rogowa, oskarżony o romans z Sońką Holszańską (czwartą i ostatnią żoną króla). Jan Długosz, w swoich „Kronikach,” opisuje przypadki, gdzie więźniowie, tak jak Jan Hińcza, byli trzymani w brudnych celach w Chęcinach, co mogło zagrażać ich życiu z powodu przerażającego smrodu.

Po zwycięskiej bitwie pod Grunwaldem w 1410 roku, na zamku przetrzymywano również znaczących jeńców krzyżackich. Wielkim przykładem jest Michał von Küchmeister, który został wzięty do niewoli w bitwie pod Koronowem i później, w latach 1414-1422, był wielkim mistrzem Zakonu Krzyżackiego.

Zamek pełnił także funkcje rezydencji dla polskich władców i ich rodzin. W zamku wielokrotnie przebywali królowie z dynastii Piastów, tacy jak Władysław Łokietek czy Kazimierz Wielki, poza tym wspomniany już Władysław Jagiełło. Warownia, wraz z przyległymi wsiami wchodzącymi w skład starostwa chęcińskiego, była również dedykowana żonom i wdowom królewskim. Jedną z osób, które z pewnością gościły w tym miejscu, była druga żona Kazimierza Wielkiego –  ostatniego króla z dynastii Piastów – Adelajda Heska. Po dwóch latach przeniosła się ona jednak do Żarnowca. Starsza historia podaje także, że przez pewien czas w zamku mieszkała Elżbieta Łokietkówna (siostra Kazimierza Wielkiego), która pełniła rządy w imieniu swojego syna Ludwika. Natomiast z pewnością Sońka Holszańska gościła w Chęcinach. W 1425 roku, z powodu zarazy, przeniosła się tutaj z Wawelu razem ze swoim synem Władysławem, zwanym później Warneńczykiem. Co najmniej od czasów Sońki Holszańskiej, starostwo chęcińskie było regularnie traktowane jako oprawa posagu, wnoszonego przez królowe, aż do śmierci królowej Katarzyny Habsburżanki, trzeciej żony Zygmunta II Augusta.

Najbardziej znaną królową, która miała rezydować w zamku w Chęcinach, była Bona Sforza, żona Zygmunta I Starego. Jej złożone relacje z synem Zygmuntem Augustem doprowadziły do konfliktu i ostatecznej decyzji o opuszczeniu naszego kraju po śmierci króla. Włoska królowa była jednak znana ze swojej przedsiębiorczości, dzięki której udało jej się zgromadzić znaczne bogactwo. Postanowiła przenieść swoje skarby do Italii. W trakcie wyjazdu zamierzała zatrzymać się w Chęcinach, gdzie zgromadziła swoje kosztowności na kilkuset wozach konnych. Niestety, los sprawił, że musiały one przejechać przez drewniany most nad rzeką Nidą, który nie wytrzymał ciężaru cennego ładunku i zawalił się. Część skarbów bezpowrotnie zatonęła w nurtach rzeki, a legenda głosi, że duch królowej Bony Sforzy czasem pojawia się na zamku w Chęcinach, poszukując swoich utraconych skarbów.

Zamek wielokrotnie ulegał zniszczeniu. Inspekcje królewskie przeprowadzone w latach 60. XVI wieku opisały ówczesny zły stan warowni, która już wtedy wymagała znacznej renowacji. Pierwszymi zdobywcami zamku byli rokoszanie Zebrzydowskiego w 1607 roku. Zajęli, złupili i spalili twierdzę w Chęcinach. Prace renowacyjne i przebudowa zamku zostały przeprowadzone przez starostę chęcińskiego, Stanisława Branickiego, który na ten cel wydał ogromną kwotę – 5446 złotych i 15 groszy, co było ogromną sumą w tamtych czasach.

Następne zniszczenia przyniosły wojska szwedzkie, kozackie i siedmiogrodzkie podczas potopu. Najbardziej destrukcyjny był najazd z 1 kwietnia 1657 roku, w wyniku którego ucierpiały również same Chęciny. Po zakończeniu wojny, zamek zaczął popadać w ruinę, a Szwedzi podczas Wielkiej Wojny Północnej dokonali kolejnych zniszczeń. W XVIII wieku warownia stopniowo podupadała i traciła swoje znaczenie. Doskonałym przykładem tego procesu było przeniesienie rezydencji starościńskiej do Podzamcza Chęcińskiego.

Po III rozbiorze Polski zamek zaczął coraz bardziej podupadać i pogrążać się w ruinie. W tamtym okresie opustoszał nawet budynek mieszkalny, który wcześniej służył jako siedziba kancelarii grodzkiej. Mury zamkowe doznały poważnych uszkodzeń spowodowanych działalnością miejscowej ludności, która wykorzystywała zamek jako źródło materiału budowlanego. Ponadto, podczas I wojny światowej, twierdza chęcińska ucierpiała także w wyniku ostrzału artyleryjskiego.

Pierwsze prace konserwacyjne w ruinach zamku rozpoczęto już w latach 80. XIX wieku. Zamek został formalnie uznany za zabytek 3 marca 1932 roku. 15 lutego 1967 roku wojewódzki konserwator zabytków wpisał fortecę do rejestru zabytków w ówczesnym województwie kieleckim. Wcześniej, w 1947 roku, zarejestrowano w nim także układ urbanistyczny miasta Chęcin.

W 1988 roku zamek w Chęcinach został ponownie wpisany do rejestru zabytków, a teren objęty ochroną prawną został rozszerzony. Prace restauracyjne w twierdzy rozpoczęły się już po II wojnie światowej. W latach 1948-1949 przeprowadzono remont wież zamkowych, a w kolejnych dziesięcioleciach kontynuowano prace zabezpieczające. Badania archeologiczne, prowadzone w latach 1959-1961 przez Bohdana Guerquina, Jerzego Rozpędowskiego i Józefa Kaźmierczyka, były niezwykle istotne dla zrozumienia historii zamku. Cały czas trwają prace zabezpieczające obiekt, zachowując go jako „trwałą ruinę”.

Budowa zamku

Zamek można podzielić na dwie części. Starsza, górna część rozciąga się między dwiema okrągłymi basztami. Młodsza, dolna część obejmuje ostrołukową furtę i czworoboczną basztę, która została dołączona w XV wieku. Wejście do zamku znajdowało się po wschodniej stronie, prowadziło przez zwodzony most i przedstawiało się jako brama zabezpieczona żelazną kratą, nazywaną „broną,” która była opuszczana na noc.

Brama była bezpośrednio połączona z wieżą, co zwiększało jej znaczenie jako punktu obronnego. Z drugiej strony baszty bramnej znajduje się pomieszczenie z wysokim sklepieniem, które według tradycji pełniło funkcję zamkowej kaplicy (być może służyło także jako schowek na skarby koronne). Wzdłuż północnego muru znajdują się pozostałości budynku mieszkalnego, w którym zachowały się okienne otwory oraz sklepione piwnice. Druga z okrągłych baszt pełniła rolę ostatniego bastionu obronnego w przypadku oblężenia. Dzięki jej solidnym murom i zapasom żywności, można było w niej przetrwać, oczekując na ewentualną odsiecz.
Zamek dolny pełnił głównie funkcje gospodarcze. W jego centralnej części, na dziedzińcu, znajduje się otwór po studni, którą wykuto w skale na głębokość 100 metrów. Istnieje prawdopodobieństwo, że za pomocą tej studni i podziemnego korytarza, który prowadził do kościoła w Chęcinach, utrzymywano łączność między zamkiem a kościołem w przypadku oblężenia. Legenda głosi, że zamek miał tajne połączenie z kościołem na Karczówce.

Inne podania związane z zamkiem mówią, że w podziemnych lochach twierdzy ukryte są skarby, które królowa Bona pozostawiła w pośpiechu. Ponadto, wieczorami na wzgórzach pojawia się tajemniczy rycerz, galopujący na czarnym koniu. Warto wspomnieć, że w latach 60. XX wieku w okolicach zamku kręcono film zatytułowany „Pan Wołodyjowski”, który był reżyserowany przez Jerzego Hoffmana.

Obecnie zamek w Chęcinach cieszy się dużą popularnością wśród turystów i jest jednym z najczęściej odwiedzanych tego typu zabytków w Polsce. Wysokie baszty dominują nad okolicą i są widoczne już z trasy prowadzącej do Krakowa. Cały obwód zewnętrznych murów obronnych, dwie wieże, baszta i fundamenty budynków mieszkalnych przetrwały do dnia dzisiejszego. W wieży wschodniej znajduje się punkt widokowy, z którego przy dobrej pogodzie można podziwiać wierzchołki Tatr.

Trasa zwiedzania

1 Galeria w drewnianych garnkach
2 Loch
3 Galeria zdjęć ” wczoraj i dziś”
4 Baszta zachodnia – punkt widokowy
5 Studnia
6 Pomieszczenia gospodarcze
7 Kącik zakochanych
8 Strażnica – wieża zachodnia
9 Dawna wieża
10 tarcze heraldyczne
11 Punkt widokowy
12 Sakrbiec i kaplica
13 Wieża więzienna
14 Wóz taborowy
15 Fotościanka
16 Sala tortur
17 Dom Wielki
18 Lapidarium
19 Brama wschodnia

Godziny zwiedzania Zamku w Chęcinach

Zamek Królewski w Chęcinach możemy zwiedzać, cały rok, codziennie, z wyjątkiem ważniejszych świąt. W miesiącach letnich kasy czynne są w godzinach 9:00-19:00, w miesiącach charakteryzujących się najkrótszymi dniami w roku (grudzień – styczeń) w godzinach 9:00-15:00. Zwiedzający zobowiązani są do opuszczenia zamku pół godziny po zamknięciu kas.

Dla grup zainteresowanych głębszym poznaniem zamku istnieje możliwość zwiedzania z przewodnikiem.

Ile czasu zwiedza się zamek w Chęcinach?

Czas zwiedzania wynosi od około 30 minut do 1 godziny.

Ile kosztuje wejście na zamek w Chęcinach?

Ceny biletów wstępu obowiązujące w 2023

Bilet normalny – 20 zł za osobę.

Bilet ulgowy – 16 zł za osobę.

Bilet grupowy – 15 zł za osobę.

Bilet rodzinny- 62 zł.

Bilet lokalny – 1 zł za osobę.

Karta Dużej Rodziny, Ogólnopolska Karta Seniora, Świętokrzyska Karta Zawodowej Rodziny Zastępczej- 12 zł za osobę.

Zamek organizuje także niecodzienną formę jego zwiedzania – Noc na zamku w Chęcinach. Jest to impreza cykliczna, dostępna wyłącznie w miesiącach letnich, kilkukrotnie w sezonie. W programie imprezy m.in.: poznanie historii zamku, potyczki szlacheckie, pokazy tańców dawnych, prezentacja strojów historycznych, ognisko (z własnym prowiantem) a nawet duch Białej Damy. Ceny biletów na to wydarzenie w 2023 roku wynosiły 60-70 złotych.

Jak dotrzeć do Zamku Królewskiego w Chęcinach?

Chęciny leżą 15 km na południowy zachód od Kielc, przy trasie ekspresowej S7 prowadzącej do Krakowa. Z Kielc można dojechać do miasteczka autobusem linii 31 (z Dworca Autobusowego) lub komunikacją podmiejską. Przystanek busów kursujących do Chęcin znajduje się na ul. Żytniej.

Gdzie zaparkować auto?

Pod Zamkiem Królewskim w Chęcinach dostępne są dwa parkingi:

dla samochodów i autokarów

dla rowerów z możliwością przechowania bagażu rowerzysty na czas zwiedzania zamku w kasie na alejce przy wejściu wschodnim

Prócz powyższych dwóch możliwości w Chęcinach zaparkujemy jeszcze pod Kościołem Parafialnym Św. Bartłomieja (ul. Radkowska),  pod Klasztorem Sióstr Bernardynek (ul. Małogoska) oraz  Pod Klasztorem Ojców Franciszkanów, z miejscami dla autokarów (ul. Armii Krajowej).

Serdecznie zachęcamy wszystkich zainteresowanych średniowieczną historią Polski do odwiedzenia tego niezwykłego miejsca. Na pewno nie będziecie żałować, gdyż poza walorami charakterystycznymi dla tego typu budowli (funkcje mieszkalne, obronne) dodatkowo z wież zamkowych można podziwiać wspaniałą panoramę okolicy. Zamek w Chęcinach stanowi sztandarowy przykład dziedzictwa kulturowego Polski i – odwiedzając województwo świętokrzyskie – warto wpisać na swoją listę „obiektów do obejrzenia”.

W Górach
Zakopane noclegi, Białka Tatrzańska noclegi, Bukowina tatrzańska noclegi, Kościelisko noclegi, Poronin noclegi, Biały Dunajec noclegi, Szaflary noclegi, Murzasichle noclegi, Jurgów noclegi, Szczawnica noclegi, Krościenko nad Dunajcem noclegi, Czorsztyn noclegi, Niedzica noclegi, Kluszkowce noclegi, Krynica-Zdrój noclegi, Muszyna noclegi, Tylicz noclegi, Piwniczna-Zdrój noclegi, Szczyrk noclegi, Wisła noclegi, Ustroń noclegi, Brenna noclegi, Koniaków noclegi, Żywiec noclegi, Korbielów noclegi, Zawoja noclegi, Karpacz noclegi, Szklarska Poręba noclegi, Miłków noclegi, Polanica-Zdrój noclegi, Kudowa-Zdrój noclegi, Duszniki-Zdrój noclegi, Lądek-Zdrój noclegi, Kłodzko noclegi, Świeradów-Zdrój noclegi, Solina noclegi, Polańczyk noclegi, Ustrzyki Dolne noclegi, Ustrzyki Górne noclegi, Cisna noclegi, Wetlina noclegi, Święta Katarzyna noclegi, Krajno noclegi, Bodzentyn noclegi, Nowa Słupia noclegi, Chęciny noclegi, Baligród noclegi, Smerek noclegi, Komańcza noclegi, Lutowiska noclegi, Rymanów-Zdrój noclegi, Iwonicz-Zdrój noclegi, Wysowa noclegi, Maniowy noclegi, Sromowce Niżne noclegi, Sromowce Wyżne noclegi, Gliczarów Górny noclegi, Czarna Góra noclegi, Małe Ciche noclegi, Murzasichle noclegi, Ząb noclegi, Szaflary noclegi, Witów noclegi, Chochołów noclegi, Jabłonka noclegi, Lipnica Wielka noclegi, Zubrzyca Dolna noclegi, Zubrzyca Górna noclegi, Istebna noclegi, Milówka noclegi, Limanowa noclegi, Międzybrodzie Żywieckie noclegi, Zwardoń noclegi, Jaworzynka noclegi, Jastrzębie-Zdrój noclegi, Złoty Stok noclegi, Szczawno-Zdrój noclegi, Ściegny noclegi, Sosnówka noclegi, Jelenia Góra noclegi, Sucha Beskidzka noclegi, Maków Podhalański noclegi, Rabka-Zdrój noclegi, Nowy Targ noclegi, Ochotnica Górna noclegi, Mszana Dolna noclegi, Jaworki-Homole noclegi, Święty Krzyż noclegi

Krainy geograficzne
Góry Świętokrzyskie noclegi, Podhale noclegi, Mazury noclegi, Jura Krakowsko-Częstochowska noclegi, Bieszczady noclegi, Bory Tucholskie noclegi, Pieniny noclegi, Beskid Żywiecki noclegi, Gorce noclegi, Beskid Śląski noclegi, Ponidzie noclegi, Karkonosze noclegi, Beskid Sądecki noclegi, Beskid Wyspowy noclegi, Kaszuby noclegi, Kujawy noclegi, Mierzeja Wiślana noclegi, Podlasie noclegi, Pomorze Wschodnie noclegi, Pomorze Zachodnie noclegi, Roztocze noclegi, Sudety – Masyw Śnieżnik noclegi, Suwalszczyzna noclegi, Śląsk noclegi, Dolny Śląsk noclegi, Warmia noclegi, Trójmiasto noclegi, Wyżyna Sandomierska noclegi, Góry Stołowe noclegi, Wyżyna Lubelska noclegi, Orawa noclegi, Beskid Niski noclegi, Beskid Mały noclegi, Beskid Makowski noclegi, Góry Izerskie noclegi, Kotlina Kłodzka noclegi, Pojezierze Pomorskie noclegi