Zalewo - miasto w województwie warmińskie-mazurskim, w powiecie iławskim, położone nad jeziorem Ewingi na Pojezierzu Iławskim, w bliskim sąsiedztwie Puszczy Pruskiej.
Zalewo powstało na przełomie XIII i XIV wieku przy szlaku handlowym, a zarazem w miejscu doskonałym do obrony, między jeziorami Ewingi i nieistniejącym już jeziorem Trupen, na pograniczu terytoriów plemiennych Prusów: Pogezanów i Pomezanów. Założone zostało przez osadników zwebowanych przez Krzyżaków. Najstarsze nazwy miasta Salfelt, Saalfeld wskazują na miejsce pochodzenia osadników - miasto Saalfeld w Turyngii. W 1305 roku Zalewo otrzymało nadanie praw miejskich od komtura dzierzgońskiego Sieghardta von Schwarzburga. Do naszych czasów zachowały się tylko rozszerzenia przywilejów lokacyjnych z 1320 i 1334 roku. W latach 1331-1334 mieszczanie zalewscy wykopali Kanał Dobrzycki. Celem budowy było połączenie Zalewa, poprzez jezioro Ewingi, Jeziorak i Drwęcę z Pomorzem. W I połowie XIV wieku wzniesiono obecny kościół parafialny pw. św. Jana Ewangelisty. Święty ten został patronem miasta. W centrum kwadratowego rynku usytuowany był ratusz. Na początku XV wieku miasto o powierzchni około 8 ha otoczono murami obronnymi. W 1587 roku założono w Zalewie szkołę partykularną, z nadanym w 1599 roku tytułem szkoły książęcej. U kończenie tejże szkoły dawało prawo kontynuowania nauki na uniwersytetach. Następstwem długotrwałych wojen w XIV i XV wieku było zniszczenie i wyludnienie kraju, wówczas też zaczęli przybywać nowi osadnicy, a wśród nich szlachta z Mazowsza i Niemiec. W 1525 roku książę pruski Albrecht Hohenzollern w ramach sekularyzacji Prus Książęcych przekształcił krzyżackie komturstwa w starostwa. Księstwo podzielono na trzy duże okręgi: Sambię, Natangię i Oberland. Zalewo do 1752 roku było stolicą okręgu oberlandzkiego obejmującego 12 powiatów. Protestantyzm stał się religią panującą, a Zalewo w latach 1587-1751 było siedzibą konsystorza dla Pomezanii. Ze względu na sporą ilość Polaków mieszkających w tym czasie w Zalewie zdecydowano o dobudowaniu do kościoła dwupiętrowej przybudówki: kościoła polskiego, w którym pastorzy odprawiali msze po polski. Kościół ten istniał w latach 1559-1799.
Przez kolejne dziesięciolecia mieszkańcom Prus dały się we znaki maszerujące wojska: najpierw polskie, potem szwedzkie. W 1688 roku Zalewo stanęło w ogniu. Spłonął ratusz z archiwum, browar, łaźnia, cegielnia, wiele domów i stodół. Mieszkańcy Zalewa uratowali przed pożogą m.in. kościół, plebanię, siedzibę konsystorza pomezańskiego, dwa budynki szkolne. W latach 1708-1711 Prusy Książęce opanowała epidemia dżumy, która pochłonęła około 235 800 ofiar, ponad 1/3 mieszkańców. W Zalewie zmarły 702 osoby, ocalało zaledwie 7 mieszkańców. W następnych latach stopniowo do wyludnionych miast i wymarłych wsi zaczęli przybywać nowi osadnicy. Z czasem ziemie pruskie stały się krainą zamieszkałą przez różne grupy religijne i narodowościowe. W Zalewie i okolicach osiedlali się Polacy, Holendrzy, Francuzi, Szkoci, Żydzi. Na przełomie lat 1806-1807 Prusy Wschodnie zostały zaatakowane przez cesarza Francuzów Napoleona. W sukurs wojskom napoleońskim pospieszyła dywizja generała J. H. Dąbrowskiego, która w czerwcu 1807 roku przeszła przez ziemię zalewską, kierując się na Morąg. Sam cesarz zatrzymał się w Zalewie na nocleg z 6 na 7 czerwca 1807 roku. Miasto jest miejscem wiecznego spoczynku jego żołnierzy zmarłych w 1807 roku w tutejszych lazaretach. Zostali upamiętnieni pomnikiem w miejskim parku. Po wojnach napoleońskich na ziemi pruskiej nastąpiło ożywienie gospodarki i handlu, wprowadzono liczne reformy. Wybudowano w 1860 roku Kanał Elbląski łączący Jeziorak i jezioro Drwęckie z Elblągiem. Miasta się rozwijały, a wśród nich Zalewo, które w 1852 roku liczyło 2,148 mieszkańców, a w 1910 roku 2,603 osób. Powstało wiele nowych zakładów: cukrownie, browary, tartaki, garbarnie, cegielnie. W 1874 roku na bazie starej garbarni powstał w Zalewie nowoczesny zakład R. Schulza produkujący skóry wysokiej jakości. Przeprowadzono nowe szlaki kolejowe i drogowe. W 1893 roku zbudowano linię kolejową łączącą Elbląg z Zalewem, Ostródą i Olsztynkiem. Wytyczono i zbudowano nowe drogi: z Zalewa do Morąga, do Myślic, do Dobrzyk i dalej do Jerzwałdu, do Przezmarku i Dzierzgonia, do Boreczna. W roku 1928 roku wybudowano w Zalewie nową szkołę według planów znanego architekta wschodniopruskiego Kurta Fricka. Budynek szkolny istnieje do dziś. Latem 1939 roku w ramach przygotowań Niemiec do wojny, zmobilizowano pod broń m.in. 320 tysięcy mężczyzn. W dniach 13 i 14 stycznia 1945 roku 2 Front Białoruski rozpoczął kontrofensywą operację wschodniopruską. W dniu 22 stycznia radzieckie jednostki pancerne wkroczyły do Zalewa. W czasie działań wojennych Zalewo zostało ogromnie zniszczone. Straty sięgnęły 75% stanu przedwojennego. Zalewo ze względu na wyludnienie i zniszczenia straciło pod koniec 1945 roku status miasta. Pierwsi powojenni mieszkańcy Zalewa musieli przede wszystkim odgruzować ulice, uporządkować teren, brak było środków finansowych na remonty nadpalonych kamienic. W 1946 roku rozpoczęła działalność zalewska szkoła, powstało Państwowe Przedsiębiorstwo Traktorów i Maszyn Rolniczych, w 1948 roku działalność rozpoczęła zalewska garbarnia, powstała gminna spółdzielnia, w 1951 roku utworzono Państwowy Ośrodek Maszynowy. Zorganizowano pracę urzędu pocztowego, ośrodka zdrowia, banku, biblioteki. W 1969 roku położono asfalt na głównej ulicy Zalewa, w 1975 roku zbudowano przedszkole, w 1979 roku założono linię wodociągową, w 1984 roku powstał Gminny Ośrodek Kultury. 1 stycznia 1987 roku Zalewo odzyskało prawa miejskie. W 1991 eoku w trakcie budowy garaży w okolicach starego miasta został odnaleziony skarb złotych monet z lat 1252-1334. W 2005 roku Zalewianie świętowali 700-lecie nadania praw miejskich.
Atrakcje:
*Gotycki kościół św. Jana Ewangelisty i Jana Chrzciciela,
*Fragmenty murów obronnych i baszt,
*Rynek w Zalewie.
